نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
اسپاسم عضلانی چشم: راهکارهای نوین در تشخیص، علائم، و درمان
اسپاسم عضلانی چشم چیست؟ و چرا برخی افراد این مشکل را تجربه می‌کنند؟ انقباض چشم یا اسپاسم پلک به حرکت ماهیچه‌های چشم اشاره دارد که نمی توان آن را کنترل کرد. انقباض چشم انواع مختلفی دارد که هر یک منشا متفاوتی دارند. از دلایل شایع اسپاسم چشم می‌توان به خشکی چشم، خستگی چشم، استرس و آلرژی نام برد. شایع‌ترین نوع انقباض چشم، میوکیمیا نام دارد. این نوع انقباض یا اسپاسم بسیار رایج است و برای اکثر افراد در یک مقطع زمانی اتفاق می افتد. در واقع، این وضعیت پلک بالایی یا پایینی را درگیر می‌کند، اما معمولاً هر دو چشم همزمان درگیر نمی‌شوند. انقباض معمولاً در مدت کوتاهی از بین می‌رود، اما می‌تواند در طی چند ساعت، روز یا بیشتر تکرار شود .تأکید می‌شود برای تشخیص دقیق و درمان مناسب این عارضه مراجعه به دکتر برای گرفتگی عضلات و مشاوره با تیم پزشکی متخصص بسیار ضروری است زیرا ابزارهایی را در اختیار شما قرار دهد تا عارضه فعلی بهبودی با کمترین ریسک ممکن کاهش یابد.
آنچه در این مقاله می خوانید:
انقباض عضلانی چشم چیست؟
اسپاسم یا گرفتگی عضلانی چشم یک وضعیت نورولوژیک است که با تنش و اسپاسم عضلات خارجی چشمان ارتباط دارد.
عضلات خارجی چشم مسئول حرکت چشم‌ها هستند. این عضلات نه تنها باعث جلوگیری از حرکت چشمان به سمت یکدیگر می‌شوند بلکه امکان تعادل و هماهنگی چشمان به هر طرف، جلو و عقب را فراهم می‌کنند.
وقتی اسپاسم عضلانی رخ می‌دهد، معمولاً این عضلات خارجی چشم به صورت ناخودآگاه فشرده می‌شوند و باعث محدودیت حرکت چشمان، تغییرات در دید، و احتمالاً عوارض دیگر می‌شود.
انواع انقباضات عضلانی چشم
انواع مشکلات عضلانی چشم می‌توانند به تفاوت در محل و شدت اسپاسم، ناشی از عوامل مختلف، و بر اساس علائم و تاثیرات آنها تقسیم شوند. در ادامه، تعدادی از انواع اسپاسم های عضلانی چشم ذکر شده‌اند:
- نوع کلونیک: در این نوع اسپاسم که به نام کلونیک شناخته می‌شود، اسپاسم یا تنش ناگهانی و تکراری در عضلات خارجی چشم ایجاد می‌شود. این اسپاسم ممکن است باعث حرکات ناخواسته و پریدگی چشمی شود. به عبارت دیگر، شخص ممکن است احساس کند که چشمانش به‌طور ناگهانی به سمتی حرکت می‌کنند یا از کنترل خارج می‌شوند. این نوع اسپاسم ممکن است در لحظات خاص یا به صورت پیوسته ظاهر شود و معمولاً با تنش یا تغییرات در عصب‌ها مرتبط باشد. شدت این اسپاسم معمولا متغیر است و بسته به میزان تنش و اختلالات نورولوژیک، تأثیرات مختلفی دارد. برای تشخیص و درمان نوع کلونیک اسپاسم یا اختلال عضلانی چشم، مشاوره با پزشک تخصصی چشم و نورولوژی مناسب است.
- نوع تونیک: در این نوع اسپاسم یا تنش عضلانی چشم که به نام تونیک شناخته می‌شود، اسپاسم در عضلات خارجی چشم به صورت طولانی‌مدت و غیرارادی اتفاق می‌افتد. این اسپاسم ممکن است باعث محدودیت حرکت چشمان شود و تغییراتی در دید ایجاد کند.در واقع، عضلات معمولاً به طور پیوسته فشرده و در وضعیت اسپاسمی باقی می‌مانند که ممکن است باعث محدودیت حرکت چشمان شود. این وضعیت ممکن است با تغییرات در عصب‌ها یا نقص در کنترل سیستم عصبی مرتبط باشد.
- اسپاسم عضلانی خنثی: اسپاسم در عضلات خنثی که مسئول نگه‌داشتن چشم در وضعیت استراحت است. ممکن است باعث ناتوانی در حرکت چشمان شود. توصیه می‌شود که در صورت تجربه هرگونه علائمی مشکوک به اسپاسم از جمله تغییرات در دید یا مشکلات در حرکت چشمان، به پزشک متخصص چشم مراجعه کنید تا تشخیص دقیق گرفته و درمان مناسب را شروع کنید.
علل پرش عضلانی چشم
علل تنش عضلانی چشم می‌تواند از مسائل نورولوژیک تا عوامل محیطی مختلف باشند، که شامل موارد زیر می‌شود:
- بیماری‌های نورولوژیک: اختلالات نورولوژیک مانند دیستونی و برخی اختلالات حرکتی می‌توانند به عنوان علت اصلی تنش عضلانی چشم نقش داشته باشند دیستونی یک گروه از اختلالات حرکتی است که با انقباضات و تنش ناخودآگاه عضلات همراه است. این اختلال ممکن است در نواحی مختلف بدن ایجاد شود. برخی از اختلالات حرکتی، باعث ناتوانی در کنترل حرکات دقیق و صحیح عضلات می‌شوند. این اختلالات نورولوژیک معمولاً نیاز به ارزیابی دقیق توسط یک پزشک متخصص نورولوژی دارند.
- مشکلات الکترولیت خون
- کمبود کلسیم
- کمبود ویتامین دی و ب 12
- کمبود آب بدن باعث بهم خوردن بالانس مواد معدنی خون می‌شود
- کم خوابی
- تنش ناشی از استرس: استرس و فشارهای ناشی از شرایط زندگی می‌توانند تأثیر مستقیم بر عضلات خارجی چشم داشته باشند. استرس می‌تواند به عنوان یک عامل موثر در ایجاد انقباضات و اسپاسم عضلات در ناحیه چشم عمل کند. زمانی که فرد تحت استرس قرار می‌گیرد، سیستم عصبی فعال می‌شود و هورمون‌های استرس از طریق جریان خون به سرعت به بدن منتقل می‌شوند. این فرآیند ممکن است باعث تنش و انقباضات ناخودآگاه در عضلات چشم شود و در نتیجه اسپاسم چشم ایجاد شود.
برای مدیریت استرس و پیشگیری از اثرات منفی آن بر عضلات چشم، تکنیک‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن، یوگا، تمرینات تنفسی و استراحت فعال می‌توانند مفید باشند.
- آسیب عصبی: هر گونه آسیب به عصب‌هایی که سیگنال‌های عصبی را به عضلات انتقال می‌دهند، ممکن است باعث ایجاد اسپاسم شود. عصب‌ها نقش مهمی در انتقال اطلاعات از مغز به عضلات و برعکس دارند. اگر عصب‌ها به دلیل آسیب یا مشکلات دیگر قادر به ارسال سیگنال‌های عصبی به عضلات نباشند، می‌تواند تناوب و اسپاسم در عضلات ایجاد شود.
- عوامل محیطی: استفاده نادرست و مداوم از دستگاه‌های الکترونیکی، تماشای تلویزیون، یا کار با رایانه ممکن است به تنش عضلات چشم و اسپاسم منجر شود و باعث ایجاد مشکلاتی در ساختار و عملکرد عضلات چشم شوند. برخی از افراد ممکن است به طور مداوم بر روی صفحات الکترونیکی تمرکز کنند، که موجب استفاده طولانی از عضلات چشم و افزایش فشار بر آنها می‌شود.
- استفاده نادرست از عینک یا لنز: استفاده نادرست از عینک یا لنز، به ویژه در شرایط کم نور یا خواندن در فاصله نزدیک، می‌تواند عضلات چشم را تحریک کرده و اسپاسم ایجاد کند.
- فعالیت‌های بیش از حد چشمی: تمرینات چشمی یا فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز بصری زیاد دارند، ممکن است به استفاده نادرست از عضلات چشم و اسپاسم منجر شوند.
این عوامل می‌توانند به صورت ترکیبی یا مستقل به ایجاد مشکلات عضلانی چشم منجر شوند. برای تشخیص دقیق‌تر و درمان موثرتر، مشاوره با پزشک تخصصی چشم و نورولوژی توصیه می‌شود.
علائم و نشانه‌های پرش عضلانی چشم
علائم و نشانه‌های اسپاسم چشم مختلف است و بستگی به نوع و شدت اسپاسم چشم دارد. در ادامه، تعدادی از علائم و نشانه‌های ممکن اسپاسم چشم ذکر شده‌اند:
- محدودیت حرکت چشمان: ممکن است اسپاسم باعث محدودیت در حرکت چشمان شود و فرد نتواند آزادانه چشمانش را در همه جهات حرکت دهد. این محدودیت می‌تواند به دلیل تنیدگی و اسپاسم در عضلات خارجی چشمان رخ دهد که منجر به ایجاد مشکلات در حرکت چشمان و محدوده دید فرد می‌شود. توانمندی در حرکت چشم از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا این حرکات برای حفظ دید، تمرکز بصری و ادراک محیط اطراف ضروری هستند.
- پریدگی یا تکان‌های ناخواسته چشم: اسپاسم عضلانی ممکن است منجر به پریدگی یا تکان‌های ناخواسته چشم شود که باعث اختلال در دید می‌شود. این حرکات ناخواسته می‌توانند باعث تغییرات در مسیر حرکت چشمان شوند و تاثیر منفی بر دیدار و تمرکز بصری فرد داشته باشند.
- خستگی چشم: استفاده طولانی‌مدت از عضلات چشم در صورت ابتلا به اسپاسم باعث خستگی چشم می‌شود. این خستگی ممکن است به علت کارکشیدن زیاد از چشم‌ها و استرس طولانی‌مدت بر عضلات چشمان و ناتوانی در حرکت‌های طبیعی آنها باشد. افراد ممکن است در اثر خستگی چشم احساس سنگینی، درد، یا سوزش در این عضو حیاتی داشته باشند. این امور معمولاً نیاز به استراحت و مراقبت دارند، و در صورت ادامه مشکلات، مراجعه به یک پزشک چشم‌پزشک توصیه می‌شود.
- سردرد: انقباضات عضلانی چشم ممکن است باعث سردرد شود، به ویژه در مواردی که تغییرات در دید و حرکت چشم رخ می‌دهد. این سردرد معمولاً به عنوان یک علامت همراه با اسپاسم عضلانی ظاهر می‌شود و می‌تواند ناشی از تنش و فشار بر عضلات چشم باشد.
- ناتوانی در حفظ دید ثابت: فرد ممکن است دچار ناتوانی در حفظ دید ثابت به مدت طولانی شود. این مشکل معمولاً ناشی از تحریک نادرست عضلات چشم در اثر اسپاسم است. حفظ دید ثابت اهمیت زیادی در انجام وظایف روزمره از جمله خواندن، نوشتن، و انجام کارهای متمرکز بصری دارد.
- اختلال در دید دوگانه: اسپاسم چشم ممکن است باعث اختلال در دید دوگانه یا دیدن دو تصویر متفاوت از یک جسم شود. این اختلال معمولاً به دلیل ناتوانی در هماهنگ کردن حرکات عضلات چشمان است.
- اختلالات در حرکت هماهنگ چشمان: این اختلالات معمولاً ناشی از این عارضه یا مشکلات دیگر در عضلات و عصب‌های مسئول حرکت چشمان است. این مشکلات می‌توانند باعث محدودیت در حرکت چشمان، تغییرات در دید، و اختلالات هماهنگ بین چشمان شوند. برای تشخیص و درمان این اختلالات، مشاوره و معاینه توسط یک پزشک چشم‌پزشک ضروری است.
- اختلالات در دید شب: این عارضه ممکن است به تغییرات در دید شب منجر شود. این امر معمولاً به دلیل تنیدگی و اسپاسم در عضلات خارجی چشمان است که می‌تواند تأثیر منفی بر حرکت چشمان در شب و دید در شرایط نور کم داشته باشد.
نحوه تشخیص انقباضات عضلانی چشم
تشخیص اسپاسم عضلات چشم نیاز به مراجعه به یک پزشک چشم‌پزشک دارد و ممکن است متناسب با علائم و شدت اسپاسم، اقدامات مختلفی انجام شود. برخی از روش‌های تشخیص عبارتند از:
- معاینه فیزیکی: چشم‌پزشک با انجام معاینه فیزیکی جزئیاتی از حرکات چشم، هماهنگی آنها و نقاطی که اسپاسم عضلانی دارند را بررسی می‌کند.
- آزمون‌های بینایی: انجام آزمون‌های بینایی می‌تواند به شناسایی تغییرات در دیدار و تمرکز بصری کمک کند. این آزمون‌ها شامل اندازه‌گیری دقیق دید، احتباس‌های چشمی از جمله تست‌های چشمی هماهنگ، و اندازه‌گیری دید دوبل (دید دوگانه) می‌شوند.
- تصویربرداری: در برخی موارد، تصویربرداری مانند اسکن، ام آر آی یا سی تی از مغز و عصب‌ها صورت می‌گیرد تا هر گونه علت آلودگی یا آسیب به نورون‌ها و عضلات چشم مشخص شود.
- آزمون‌های الکتروفیزیولوژیک: آزمون‌های الکتروفیزیولوژیک مانند الکترومایوگرافی برای ارزیابی فعالیت الکتریکی عضلات و تشخیص اسپاسم چشم مورد استفاده قرار گیرد. تشخیص نهایی و درمان مناسب بر اساس نتایج این اقدامات تشخیصی و سابقه پزشکی فرد تعیین می‌شود.
درمان گرفتگی عضلات چشم
درمان گرفتگی عضلات چشم ممکن است به وسیله چندین روش انجام شود و بسته به شدت و نوع اسپاسم، پزشک ممکن است ترکیبی از روش‌ها توصیه کند. برخی از درمان‌هایی که ممکن است در نظر گرفته شود عبارتند از:
- تمرینات چشمی:تمرینات خاصی می‌تواند به بهبود هماهنگی حرکات چشمی و افزایش انعطاف عضلات کمک کند. این تمرینات معمولاً توسط پزشک چشم‌پزشک یا فیزیوتراپیست تعیین و نظارت می‌شوند.
- استفاده از عینک یا لنزهای مناسب: در بعضی موارد، استفاده از عینک یا لنزهای مناسب می‌تواند به بهبود دید و تقویت عملکرد چشم‌ها کمک کند. استفاده از عینک یا لنز مناسب با نیازهای شخصی، همواره توسط یک متخصص چشم‌پزشکی تجویز می‌شود.
- دارو درمانی: در بعضی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند تا به کنترل اسپاسم و بهبود عملکرد عضلات کمک کند.
- فیزیوتراپی: جلسات فیزیوتراپی ممکن است شامل تکنیک‌های ماساژ، تمرینات افزایش انعطاف، و تکنیک‌های تقویت عضلات باشد.
- آزمون‌های الکتروفیزیولوژیک: آزمون‌های الکتروفیزیولوژیک مانند الکترومایوگرافی (EMG) ممکن است برای ارزیابی فعالیت الکتریکی عضلات و پیگیری تغییرات درمانی مورد استفاده قرار گیرد.
- عمل جراحی: در مواردی که مشکلات عضلات چشم به صورت شدیدتر و با روش‌های درمانی متداول قابل بهبود نباشند، جراحی ممکن است به عنوان یک گزینه در نظر گرفته شود. این جراحی به نام «جراحی تنظیم عضلات چشم» یا «جراحی اسکلرال» شناخته می‌شود.
هر درمان باید به شدت اسپاسم و ویژگی‌های فردی هر بیمار تنظیم شود. مشورت با یک چشم‌پزشک برای تعیین تشخیص و تدابیر مناسب الزامی است.
سوالات متداول
آیا مصرف برخی داروها می‌تواند عضلات چشم را تحت تأثیر قرار دهد؟
بله، برخی داروها ممکن است اسپاسم عضلانی را تسهیل یا تشدید کنند. به عنوان مثال، داروهای موثر بر سیستم عصبی مرکزی یا داروهایی که بر روی عضلات اثر می‌گذارند، ممکن است اثرات جانبی در گرفتگی عضلانی چشم داشته باشند.
چه تفاوت‌هایی بین انواع گرفتگی عضلات چشم وجود دارد؟
انواع اسپاسم می‌توانند در محل و شدت اسپاسم، ناشی از عوامل مختلف بر اساس علائم و تاثیرات آنها تفاوت داشته باشند. برخی از انواع معمول آن شامل کلونیک و تونیک است که ناشی از بیماری‌های نورولوژیک هستند.
آیا اسپاسم عضلات چشم در کودکان نیز رخ می‌دهد؟
بله، گرفتگی عضلانی چشم ممکن است در کودکان نیز رخ دهد. البته، علل مختلفی از جمله بیماری‌های مادرزادی یا اختلالات نورولوژیک می‌توانند باعث عارضه چشم در کودکان شوند.
آیا تنش عضلانی چشم در دوران پیری شدت متفاوتی دارد؟
بله، شدت اسپاسم ممکن است با پیری تغییر کند. عواملی مانند تغییرات در ساختار عضلات و نحوه عملکرد سیستم عصبی ممکن است در تغییر شدت این وضعیت در دوران پیری نقش داشته باشند.
سخن پایانی
اهمیت تشخیص صحیح و درمان مناسب اسپاسم عضلانی چشم تأکیدی بر این دارد که هرگونه نشانه‌ای از این وضعیت ناشناخته باید موجب مراجعه به متخصصان چشم شود. تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب توسط متخصصان می‌تواند به بهبود و کنترل بهتر این وضعیت نورولوژیک کمک کند. بنابراین، تاکید می‌شود هر فردی که با علائمی نظیر تغییرات در دید، حرکت‌های ناخواسته چشمی یا سایر علائم مشکوک مواجه شود، باید بدون تاخیر به پزشکان ما مراجعه کند تا درمان مناسب و به موقع برای آسیب عضلانی چشم را شروع کند.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو