نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات

علت ورم پا در بیماران سرطانی

علت ورم پا در بیماران سرطانی مسئله‌ای مهم و شایع است که سلامت و کیفیت زندگی این بیماران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تورم یا ادم پا ممکن است به دلیل عوارض درمان‌های سرطان، مانند شیمی‌درمانی، داروهای هدفمند، یا پرتودرمانی ایجاد شود و در برخی موارد ناشی از اختلالات سیستمیک قلب، کلیه یا کبد باشد. علاوه بر این، خطر ایجاد لخته‌های خون در وریدهای عمقی (DVT) در بیماران سرطانی بیشتر است و می‌تواند منجر به ورم ناگهانی و دردناک پا شود. تشخیص دقیق و سریع علت تورم، با کمک پزشک متخصص، برای پیشگیری از عوارض جدی مانند آمبولی ریوی ضروری است. مراقبت‌های پزشکی همراه با مدیریت سبک زندگی، شامل رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی سبک و پوشیدن جوراب‌های فشاردهنده، می‌تواند به کاهش ورم و بهبود راحتی بیماران کمک کند و کیفیت زندگی آن‌ها را ارتقا دهد. برای بی حسی دست به چه دکتری مراجعه کنیم؟

شما می توانید در کلینیک تخصصی فوق تخصصی دکتر فرزاد، با به کارگیری تکنیک های پیشرفته و روز دنیا و دستگاه های مجهز، دوران بیماری خود را تحت نظر متخصصین مجرب و حاذق، سپری کنید و علت ورم پا را بررسی کرده. برای مشاوره و تعیین وقت قبلی در کلینیک دکتر فرزاد ، از طریق تماس ، پیج اینستاگرام  و کانال تلگرام  ارتباط برقرار کنید.

علل ورم پا در بیماران سرطانی

همان طور که در بالا نیز اشاره شد، علل ورم پا در بیماران سرطانی، انسداد سیستم لنفاوی و یا عوارض داروهای مصرفی است. به طور کلی علل ورم پا در این افراد، موارد زیر است:

• بیماران دارای مشکلات کبدی : افرادی که دچار سرطان کبد هستند، به دلیل عدم کارکرد مناسب کبد و کاهش پروتئین های در گردش خون مستعد ورم در اندام تحتانی و حتی صورت هستند.
• بیماران دارای سرطان قلبی : سرطان قلب از آن دسته بیماری های ناشایع است. با این وجود به علت عوارض داروهای مصرفی و شیمی درمانی، این امکان وجود دارد که قلب را تحت تاثیر قرار می دهند. این امر موجب آسیب به قلب و ایجاد نارسایی های قلبی  می شود و در نهایت باعث تورم پا می شود.
• بیماران کلیوی : بیماران دارای سرطان کلیه به این علت که کارکرد کلیه آن‌ها به خاطر سرطان دچار اختلال میشود، باعث می شود این افراد دچار ورم در اندام ها شود.
• بیماران دارای مشکلات ریوی : در افرادی که دچار سرطان ریه هستند، به علت اینکه در بدن، مایع جمع می شود و از این طریق باعث بروز تورم در بدن و پاها می شود.
• بیماران دارای سرطان سینه : این نوع سرطان بیشتر در خانم ها ایجاد می شود. در سرطان سینه به علت آسیب به سیستم لنفاوی و اختلال در تشکیل عروق لنفاوی، تورم در پاها و دست ها و سایر اندام های بدن را موجب می شود.
• مصرف داروهای درمانی : بسیاری از دارو هایی که برای شیمی درمانی استفاده می شوند، احتساب آب و الکترولیت در بدن را به همراه دارند که این امر باعث ایجاد ورم پا و اندام ها در بیماران سرطانی می شود.

علائم تورم در بیماران سرطانی

به‌طور معمول تورم پاها زمانی اتفاق می‌افتد که گره‌های لنفاوی موجود در لگن، که مسئول کنترل حرکت لنف درون پاها هستند، آسیب ببینند یا از بین بروند. رگ‌های لنفاوی بسیار باریک و منعطف هستند. زمانی که یک عمل دقیق جراحی در ناحیه‌ی کشاله‌ی ران انجام می‌شود، ممکن است این رگ‌ها آسیب ببیند و انسداد سختی ایجاد کنند که از برگشت مایع لنفاوی جلوگیری نماید. هر اختلالی در ساختار سیستم لنفاوی، بدن را در معرض ریسک لنف ادم با تورم قرار میدهد. در زیر برخی از علائم ورم در بیماران سرطانی مطرح شده است:

• تورم و بزرگ شدن ساق و مچ پا در وضعیت نشسته، ایستاده یا موقع راه رفتن.
• تنگ شدن حلقه در انگشتان.
• ورم بازو ها و دست ها
• تورم و باد کردن شکم یا صورت
• گود افتادن پوست پس از فشار دادن
• تنگی نفس، سرفه یا ضربان غیر عادی قلب

سیستم لنفاوی در بیماران سرطانی

لنف مایع غنی از پروتئین است که به طور معمول در امتداد یک شبکه گسترده از عروق و مویرگ ها حرکت می کند. سیستم لنفاوی در کل بدن وظیفه حمل سلول های ایمنی و بخشی از مایعات خارج شده از سلول ها را بر عهده دارد.

 علت ورم در غدد لنفاوی بسته به محل غده می تواند متفاوت باشد ؛ برای مثال تورم غدد لنفاوی زیر گلو می تواند به علت یک عفونت ساده گلو اتفاق بیفتد. تورم غدد لنفاوی زیر بغل نیز می تواند ناشی از سرطان پستان باشد. تورم غدد لنفاوی در بالای ترقوه می تواند ناشی از یک سرطان در سیستم گوارش باشد. اگر هم غدد لنفاوی چند ناحیه هم زمان ورم کنند احتمال وجود بیماری های سیستمیک مثل بیماری های عفونی ، سرطان خون ، لنفوم ( نوعی سرطان سیستم ایمنی) و... مطرح می شود. به طور کلی تورم غدد لنفاوی اغلب منشا عفونی داشته یا ممکن است ناشی از بدخیمی باشد

همان طور که در بالا اشاره شد، زمانی که اختلالی در ساختار سیستم لنفاوی بوجود آید باعث ایجاد ورم در بدن می شود. سیستم لنفاوی در بیماران سرطانی به چند طریق مسدود می شود و باعث ایجاد ورم می شود :

• درگیری مستقیم توده سرطانی: درگیری مستقیم توده ی سرطانی با سیستم لنفاوی از دلایل مسدود شدن سیستم لنفاوی است. به این معنی که اگر فردی دچار سرطان خون و یا دارای توده های شکمی و یا سایر سرطان هایی است که سیستم لنفاوی به هر نحوی درگیر می شود، به علت آسیب به این سیستم، موجب بروز ورم در پا و اندام های بدن می گردد. و یا اگر شخصی دچار سرطان تخمدان چپ باشد، به این معنی است که سیستم لنفاوی سمت چپ دچار انسداد شده و باعث ورم پای چپ می شود.
• جراحی:  در حین جراحی برای درمان سرطان، چنانچه جراح مشاهده کند که غدد باعث پخش سلول سرطانی میشود ممکن است غدد لنفاوی نزدیک تومور را بیرون بیاورد. هنگامیکه غدد لنفاوی خارج شوند، رگ های لنفاوی که مایع لنف را حمل میکنند نیز خارج میشوند. بیرون آوردن شبکه لنفاوی باعث می شود کار بازگرداندن مایع لنف از اعضای بدن ما سخت تر شود و اگر مایع لنف نتواند به اندازه از این اعضا خارج شود باعث ایجاد ورم در پا میشود.
• پرتو درمانی یا رادیو درمانی:  عملکرد پرتو درمانی بر گردش مایع لنف با آسیب زدن و خراب کردن غدد لنفاوی تاثیرگذار بوده و این امر باعث ایجاد یا افزایش ورم پا  و سایر اعضای  بدن در بیماران سرطانی می شود.
• داروهای شیمی درمانی : بسیاری از داروهای که در شیمی درمانی استفاده می شوند، می توانند به سیستم لنفاوی آسیب برساند و ایجاد ورم در پا و اندام های بدن در بیماران سرطانی می شود.
• عفونت: عفونت هایی که جریان لنف را محدود میکنند در عملکرد سیستم لنفاوی مداخله کرده و این امر میتواند باعث ورم در بدن فرد شود.

تشخیص تورم در بیماران سرطانی

برای تشخیص ورم پا در بیماران سرطانی، یکی از کارهایی که پزشک متخصص انجام میدهد پوست را فشار داده و آن را از نظر فرو رفتن یا نرفتن بررسی میکند. همچنین ، امکان دارد انجام آزمایش خون، ادرار یا تصویر برداری با اشعه ایکس نیز برای بیمار تجویز شود.

عوامل تورم پا در بیماران سرطانی

به طور کلی ورم در پا و حتی در سایر قسمت های بدن دلایل و عوامل متعددی دارد. در زیر برخی از عواملی که سبب بروز تورم میشوند، مطرح شده است:

• بی تحرکی که می تواند سبب تجمع مایعات در پا و نواحی تحتانی آن شود
• مشکلات کلیوی، کبدی یا نارسایی قلبی
• مقادیر پایین پروتئین در خون در اثر تغذیه نامناسب
• سرطان مخصوصا در اندام هایی همچون کلیه، کبد یا تخمدان
• برخی از دارو های شیمی درمانی از جمله سیس پلاتین و دوستاکسل
• دارو های دیگر همچون:
  • کورتیکوستروئید ها که برای کاهش ورم استفاده می شوند.
  • دارو های جایگزین هورمون.
  • دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) همچون ایبوپروفن یا ناپروکسن.
  •  برخی دارو های فشار خون

راه های جلوگیری یا کاهش ورم پا در بیماران سرطانی

مراحلی که می توان برای جلوگیری یا کاهش تورم انجام داد عبارتند از:

1. کاهش مصرف نمک خوراکی ( سدیم ) در رژیم غذایی. برای جلوگیری از ورم پا در بیماران سرطانی، و یا پیشگیری از ورم، بابستی مصرف نمک را محدود کرد. هم چنین از مصرف غذاهایی مانند چیپس، ژامبون و غذاهای کنسرو شده خودداری باید کرد. علاوه بر این ها هنگام خرید مواد غذایی،  برچسب های آن‌ها را از نظر محتوای سدیم بررسی کنید.
2. ورزش کردن ار دیگر عوامل کاهش ورم پا در بیماران سرطانی است.  ممکن است پزشکان برای بهبود گردش خون تمرینات خاصی از جمله پیاده روی را به بیماران توصیه کنند. زیرا تحرک داشتن در جلوگیری از ورم پا به خصوص در بیماران سرطانی تاثیر مثبت بالایی را دارد.
3. پوشیدن لباس و کفش راحت و گشاد طوری که خیلی تنگ نباشند و در حرکت فرد مداخله نکند، راه دیگر جلوگیری از ورم بدن است. هم چنین برای پیشگیری از ورم پا در بیماران سرطانی، توصیه شده که در هنگام نشستن و یا دراز کشیدن ، پاها را بر روی سطحی که از زمین ارتفاع دارد بگذارید، میتوان از پاف، بالش و صندلی استفاده کرد. هنگام نشستن از صلیب انداختن پاها خودداری کنید.
4. در انتها اگر پزشک متخصص دارویی تجویز کرده است، بایستی آن را سر وقت و طبق دستورالعمل مصرف کرد. داروی دیورتیک (ادرار آور) به انتقال و دفع مایعات و نمک اضافی از بدن کمک می کند.

ورم پا و ارتباط آن با شیمی‌درمانی و داروهای ضدسرطانی

ورم پا در بیماران سرطانی یکی از عوارض شایع درمان‌های دارویی است. داروهای شیمی‌درمانی و درمان‌های هدفمند می‌توانند با تأثیر بر جریان خون و سیستم لنفاوی، مانع بازگشت طبیعی مایعات به بدن شوند. این وضعیت باعث تجمع مایع در پاها و ایجاد تورم تدریجی می‌شود.
برخی داروها مانند تاکسول، دوکسوروبیسین و سیس‌پلاتین جریان لنف را کند کرده و منجر به احتباس مایع می‌شوند. آگاهی از این عوارض و تنظیم دوز یا نوع دارو توسط پزشک، به کنترل ورم پا کمک زیادی می‌کند.
 

ورم پا ناشی از مشکلات قلبی، کلیوی یا کبدی در بیماران سرطانی

در بیماران سرطانی، عملکرد اندام‌های حیاتی مانند قلب، کلیه و کبد ممکن است به دلیل داروها یا پیشرفت بیماری دچار اختلال شود. این مشکلات می‌توانند باعث تجمع مایعات در بدن و بروز ورم پا شوند.
کاهش توان پمپاژ قلب، نارسایی کلیوی یا اختلال در عملکرد کبد، مانع خروج مایعات اضافی از بدن می‌شود. بنابراین، بررسی عملکرد این اندام‌ها در بیماران سرطانی که دچار ورم پا هستند، برای تشخیص دقیق و درمان مؤثر ضروری است.
 

ورم پا و نقش لخته‌های خون (ترومبوز ورید عمقی)

یکی از علل خطرناک ورم پا در بیماران سرطانی، ایجاد لخته خون در سیاهرگ‌های عمقی پا یا DVT است. بی‌تحرکی طولانی، شیمی‌درمانی و خود سرطان می‌توانند خطر تشکیل ترومبوز را افزایش دهند.
ورم ناگهانی، درد شدید، گرما یا تغییر رنگ پا از نشانه‌های هشداردهنده لخته خون است. تشخیص سریع با سونوگرافی داپلر و درمان فوری با داروهای ضدانعقاد می‌تواند از بروز عوارض مرگبار مانند آمبولی ریوی جلوگیری کند.
 

نشانه‌های هشداردهنده تورم پا که نباید نادیده گرفته شود

هرگونه تورم پای ناگهانی، دردناک یا همراه با قرمزی، تب، یا احساس گرما باید جدی گرفته شود. این علائم ممکن است نشان‌دهنده عفونت، لخته خون یا نارسایی ارگان‌های حیاتی باشند.
در بیماران سرطانی، این وضعیت می‌تواند به سرعت پیشرفت کند و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد. مراجعه سریع به پزشک در چنین شرایطی از پیشرفت عوارض خطرناک جلوگیری می‌کند.
 

روش‌های تشخیص علت ورم پا در بیماران سرطانی

برای تشخیص دقیق علت ورم پا، پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام داده و سوابق درمانی بیمار را بررسی می‌کند. سپس از روش‌هایی مانند سونوگرافی داپلر برای بررسی جریان خون و آزمایش‌های خونی جهت ارزیابی عملکرد کلیه و کبد استفاده می‌شود.
در برخی موارد نیز تصویربرداری‌های پیشرفته مانند MRI یا CT اسکن برای بررسی ساختار لنفاوی و وجود تومورهای فشاری مورد نیاز است. تشخیص به‌موقع، کلید درمان مؤثر و پیشگیری از عوارض جدی است.
 

راهکارهای درمانی و پیشگیری از ورم پا در بیماران سرطانی

درمان ورم پا باید بر اساس علت زمینه‌ای انجام شود. استفاده از جوراب‌های فشاری، ماساژ لنفاوی، داروهای ادرارآور و فیزیوتراپی از روش‌های مؤثر هستند.
برای پیشگیری، توصیه می‌شود بیماران فعالیت سبک روزانه داشته باشند، از ایستادن طولانی پرهیز کنند و پاها را در هنگام استراحت بالا نگه دارند. تنظیم تغذیه و مصرف متعادل نمک نیز نقش مهمی در کنترل ورم دارد.
 

تفاوت ورم پا در بیماران سرطانی با بیماران غیرسرطانی

ورم پا در بیماران سرطانی معمولاً ناشی از اختلالات لنفاوی یا عوارض درمان است، در حالی‌که در افراد غیرسرطانی، بیشتر به دلیل نارسایی قلبی، کلیوی یا کم‌تحرکی ایجاد می‌شود.
در سرطان، آسیب به مسیرهای لنف و التهاب ناشی از درمان باعث تورم مقاوم‌تری می‌شود که اغلب نیازمند درمان تخصصی و مراقبت مداوم است.
 

ارتباط تغذیه و سبک زندگی با کاهش ورم پا در بیماران سرطانی

تغذیه نقش مهمی در کنترل ورم پا دارد. کاهش مصرف نمک، افزایش دریافت پروتئین و مصرف میوه‌های غنی از پتاسیم مانند موز و آووکادو به تعادل مایعات بدن کمک می‌کند.
همچنین فعالیت‌های سبک روزانه، نوشیدن آب کافی و کنترل وزن از عوامل مؤثر در کاهش تورم و بهبود جریان خون هستند.
 

زمان مراجعه فوری به پزشک برای ورم پا در بیماران سرطانی

در صورتی که ورم پا همراه با درد ناگهانی، قرمزی، گرما، تب یا تغییر رنگ پوست باشد، مراجعه فوری به پزشک ضروری است. این علائم ممکن است نشانه ترومبوز یا عفونت باشند.
تأخیر در درمان می‌تواند باعث پیشرفت بیماری و خطر عوارضی مانند آمبولی ریوی شود. بررسی پزشکی به‌موقع، ضامن حفظ سلامت و پیشگیری از آسیب‌های جبران‌ناپذیر است.
 

سوالات متداول

ورم پا در بیماران سرطانی به چه علت ایجاد می‌شود؟

ورم پا معمولاً به‌دلیل تجمع مایع لنفاوی در بافت‌ها (لنف ادم) رخ می‌دهد. این وضعیت ممکن است پس از جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا مصرف داروهای خاص ایجاد شود.

آیا ورم پا همیشه نشانه سرطان است؟

خیر، ورم پا می‌تواند دلایل متعددی مانند مشکلات قلبی، کلیوی یا مصرف داروها داشته باشد. اما در بیماران سرطانی، بیشتر به‌دلیل آسیب به سیستم لنفاوی است.

کدام سرطان‌ها بیشتر باعث ورم پا می‌شوند؟

سرطان‌های ناحیه لگن مانند سرطان تخمدان، رحم، پروستات و مثانه بیشتر باعث ورم پا می‌شوند؛ زیرا مسیر جریان لنف را مسدود می‌کنند.

آیا داروهای شیمی‌درمانی باعث ورم پا می‌شوند؟

بله، برخی داروهای شیمی‌درمانی مانند سیس‌پلاتین و تاکسول ممکن است باعث احتباس مایعات و ورم پا شوند، به‌ویژه در درمان‌های طولانی‌مدت.

علائم ورم پا در بیماران سرطانی چیست؟

نشانه‌ها شامل تورم تدریجی پا، احساس سنگینی، سفتی پوست، تغییر رنگ و کاهش انعطاف‌پذیری مفاصل است که معمولاً در پایان روز تشدید می‌شود.

چگونه می‌توان ورم پا را در بیماران سرطانی کاهش داد؟

استفاده از جوراب فشاری، بالا نگه‌داشتن پاها، ماساژ لنفاوی ملایم و پرهیز از ایستادن طولانی می‌تواند به کاهش ورم کمک کند.

آیا تغذیه در بروز ورم پا تأثیر دارد؟

بله، رژیم غذایی کم‌پروتئین یا پرنمک می‌تواند باعث تجمع مایعات در بافت‌ها و تشدید ورم پا در بیماران سرطانی شود.

آیا کم‌تحرکی می‌تواند باعث ورم پا شود؟

بله، عدم تحرک کافی باعث کند شدن گردش خون و جریان لنف می‌شود و در نتیجه ورم پا بیشتر بروز می‌کند.

آیا ورم پا در بیماران سرطانی قابل درمان است؟

بله، با تشخیص به‌موقع و درمان ترکیبی شامل فیزیوتراپی، لنفوتراپی، دارو و مراقبت خانگی می‌توان ورم را کنترل و شدت آن را کاهش داد.

چه زمانی باید برای ورم پا به پزشک مراجعه کرد؟

اگر ورم ناگهانی، دردناک یا همراه با تغییر رنگ پوست، تب یا احساس گرما در پا باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه شود.

دکتر فرزاد مریخ بیات

جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو