نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات

درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی؛ برای بازتوانی دست پس از آسیب هسته‌های عصبی 

سکته مغزی یکی از مهمترین علل مرگ و میر در جوامع امروزی است که باعث بروز عوارض جانبی متعددی از جمله بی حسی در بیماران می‌شود. شایع‌ترین عارضه جانبی سکته مغزی، فلج شدن و ضعف حرکتی عضلات بدن می‌باشد که در دست‌ها نیز رخ می‌دهد. برای به حداقل رساندن عوارض و پیامدهای جانبی سکته مغزی، لازم است هرچه سریع‌تر اقدام به درمان کرده و به یک متخصص خبره یا کلینیک تخصصی معتبر مراجعه کنیم و هرگز حتی دقایق را نیز از دست ندهیم. درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی و سایر عوارض احتمالی بسیار حائز اهمیت است.

اهمیت درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی در چیست؟

یکی از خدماتی که در مراکز درمانی و پزشکی مجوز دار و معتبر ارائه می‌شود، بازتوانی بعد از سکته‌های مغزی می‌باشد. بسیار ضروری است افرادی که دچار سکته‌های مغزی می‌شوند، پس از گذراندن دوره حاد بستری خود، این بازتوانی‌ها را انجام داده تا هرچه سریع‌تر توان حسی و حرکتی از دست رفته اعصاب و اندام‌های آن‌ها بازیابی شود. در مقاله حاضر اهمیت درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی را بررسی خواهیم کرد.
اقدام سریع و جدی به بهبود بی حسی دست پس از ایست مغزی بسیار حائز اهمیت و ضروری است زیرا این عارضه می‌تواند کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. مشکل بی‌حسی دست پس از سکته مغزی ناشی از آسیب دیدن هسته‌های عصبی در مغز است.
 این هسته‌های عصبی مسئول کنترل حس و حرکت اندام‌های بدن همچون دست‌ها می‌باشند. نتایج این آسیب‌های مغزی می‌توانند به صورت عوارضی همچون بی‌حسی و ناتوانی در حرکت برخی اندام‌ها همچون دست نمایان شوند.
لازم به ذکر است که این آسیب‌ها به دلیل لخته شدن خون در مویرگ‌های موجود در نقاط خاصی از مغز اتفاق می‌افتند، از این رو اگر این لخته‌های خون فورا برطرف نشوند می‌توانند دیگر مویرگ‌های مغز را نیز درگیر کرده و اختلالات بیشتری در تمام نقاط بدن ایجاد کنند. بنابراین عدم درمان بی‌حسی دست می‌تواند منجر عواقبی آزاردهنده شود، از همین رو باید بدانیم برای بی حسی دست به چه دکتری مراجعه کنیم.
 

مواردی که می‌توانند علت بی حالی بعد از سکته مغزی باشند

یکی از شایع‌ترین عوارض ثانویه پس از سکته‌های مغزی، احساس بی‌حالی و خستگی زودرس می‌باشد. موارد مختلفی هستند که این بی‌حالی و خستگی را ایجاد می‌کنند، در ادامه چند مورد از موثرترین و برجسته‌ترین دلایل و علت بی حالی بعد از سکته مغزی را بررسی خواهیم کرد:

• کاهش ضربان قلب: یکی از عوارض سکته‌های مغزی کاهش ضربان قلب می‌باشد، وقتی که ضربان قلب کاهش پیدا می‌کند، سیستم گردش خون نیز تحت تاثیر قرار گرفته و این باعث کاهش عرضه اکسیژن و مواد غذایی به بافت‌های بدن می‌شود، در نتیجه این اتفاق بی‌حالی و خستگی بیشتری را در بافت‌های بدن بیمار (خصوصا عضلات) ایجاد می‌شود.

در صورتی که بی‌حالی و ضعف عضلانی، شدید و غیر عادی باشند و بیمار علائمی همچون درد شدید در قفسه سینه، بی‌قراری، تنگی نفس، یا درد تیر کشنده به دست چپ را هم داشته باشد، باید خیلی زود نزد یک متخصص قلب و عروق مراجعه کرد، زیرا ممکن است بیمار دچار عارضه قلبی جدی و خطرناکی شده باشد.

• ایجاد آریتمی‌های قلبی (نامنظمی در ریتم ضربان قلب): سکته مغزی می‌تواند از طریق اختلالات خونرسانی و افزایش فشار خون، باعث بروز آریتمی‌های قلبی شود. همچنین، بعضی از داروهای استفاده شده در درمان سکته مغزی نیز ممکن است آریتمی‌های قلبی را تشدید کنند. 

جالب است بدانید که خود این آریتیمی‌ها (همچون AF : آریتمی فیبریلاسیون دهلیزی)، می‌توانند مسبب لخته شدن خون در رگ‌ها و ارسال آن به مغز و در نتیجه سکته مغزی مجدد باشند. یکی از عوارض جانبی این آریتمی‌ها، بی‌حالی و بی‌حسی و ناتوانی در حرکت دادن دست و پا می‌باشد.

• کاهش سطح هورمون‌های تیروئید: هورمون‌های تیروئید در تنظیم و کنترل متابولیسم بدن نقش اثر گذاری دارند، بی‌حالی پس از سکته مغزی ممکن است به دلیل کاهش سطح هورمون‌های تیروئید در بدن بیمار اتفاق افتاده باشد زیرا در صورتی که سطح این هورمون‌ها در بدن کم شده و کاهش پیدا کنند، مواردی همچون میزان انرژی بدن و همچنین تعداد ضربان قلب را کاهش می‌دهند که این مساله خود می‌تواند باعث بی‌حالی شود.
• بالا بردن میزان ترشح کورتیزول (هورمون استرس): همچنین، در بعضی موارد، بی‌حالی پس از سکته مغزی می‌تواند به دلیل افزایش سطح کورتیزول (هورمون استرس) در بدن باشد. در شرایطی که بدن با استرس روبرو می‌شود، سطح کورتیزول در بدن افزایش می‌یابد و این باعث می‌شود که انرژی بیشتری در بدن مصرف شود.
• تحلیل رفتن عضلات و کاهش قوای آن‌ها: تحلیل عضلات و کاهش قوای آن‌ها نیز می‌تواند با بی‌حالی بعد از سکته مغزی ارتباط داشته باشد. پس از سکته مغزی ممکن است برخی از عضلات بدن ضعیف شده و یا بعضا کاملا بی‌‌حس و بی‌حرکت شوند، در نتیجه بیمار دچار مشکل شده و زودتر از همیشه خسته و بی‌انرژی می‌شود.
• داروهایی که پس از سکته مغزی مصرف می‌شوند: برخی از داروهایی که پس از سکته مغزی توسط پزشک برای بیماران تجویز می‌شوند نیز می‌توانند باعث خواب آلودگی، خستگی و حتی بی‌انگیزگی در بیمار شوند. اختلالات خلقی از عوارض جانبی برخی سکته‌های مغزی هستند، از این رو یکی از داروهایی که پزشک برای بیمار خود تجویز می‌کند ممکن است حاوی آرام بخش‌های بسیار قوی باشد که خود علت بی حالی بعد از سکته مغزی می‌باشند.
• تغییرات و اختلالات خلقی ناشی از سکته مغزی: اختلالات خلقی نیز خود باعث فرسایش روحی بیمار شده و می‌توانند بخش زیادی از انرژی وی را تلف کنند..
• آسیب‌های مغزی: بی‌حالی پس از سکته مغزی ممکن است به دلیل آسیب به ناحیه‌ای از مغز که در کنترل انرژی و خستگی بدن نقش دارد، اتفاق افتاده باشد.

در هر صورت، برای تعیین ریشه‌ای علت بی‌حالی پس از سکته مغزی باید با پزشک معالج خود مشورت کرده و در صورت نیاز، تحت بررسی‌های دقیق‌تر وی قرار بگیرید.
 

نوع ارتباط بین سکته مغزی و فلج شدن سمت چپ بدن چیست؟

می‌دانیم که نیمکره سمت راست مغز، وظیفه کنترل حرکتی و حسی نیمه سمت چپ بدن را بر عهده دارد. بنابراین بین سکته مغزی و فلج شدن سمت چپ بدن ارتباط معناداری وجود دارد، بروز سکته مغزی در نیمکره سمت راست مغز، می‌تواند باعث فلج شدن بخشی از نیمه چپ بدن شود. سکته‌های مغزی می‌توانند یک یا چند عضو از جمله دست‌ها، پاها و صورت را درگیر و فلج کنند.
در صورتی که در اندام‌های مذکور بی‌حسی نا متعارفی را تجربه کردید می‌بایست فورا به پزشک مراجعه کنید. همچنین بهتر است بدانیم که پیش از سکته‌های مغزی ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر رخ دهند:

• تاری دید، سردرد، سرگیجه و احساس عدم تعادل
• بروز مشکل در تکلم یا حافظه (فراموشی شدید کلمات و اسامی، جملات نامفهوم و  ...)
•  برهم خوردن ناگهانی و شدید خلق و خو (مهربان شدن، زودرنج شدن، عصبی شدن، خود بزرگ بینی و ...)
• احساس درد، سوزن سوزن شدن یا بی‌حسی در بدن (خصوصا صورت)
• یبوست شدید و ناگهانی
• اختلال در خواب
• و ...
   

روش‌های درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی

همانطور که می‌دانیم سکته مغزی وضعیتی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت و یا خود درمانی کرد، این عارضه می‌تواند بسیار جدی و حتی مرگ آفرین باشد لذا حتما نیاز به اقدام پزشکی و درمان فوری دارد. بی‌حسی دست یکی از عوارض جانبی شایع و متداول پس از سکته‌های مغزی می‌باشد، این عارضه ممکن است پیش رونده نیز باشد، بنابراین نیاز به درمان فوری دارد. رویکرد‌های درمانی بی‌حسی دست بعد از سکته مغزی شامل یک یا چند مورد از موارد زیر می‌باشند: 

• فیزیوتراپی و تمرینات حرکتی: از آنجایی که بروز ضعف و ناتوانی در عضلات دست یکی از اصلی‌ترین مشکلات ناشی از بی‌حسی دست بعد از سکته مغزی است، پزشکان انجام چند جلسه فیزیوتراپی را به همراه دیگر رویکرد‌های درمانی به بیماران خود توصیه می‌کنند.
• ماساژ: انجام ماساژ هم باعث بهبود جریان خون شده و هم باعث تحریک اعصاب دست می‌شود، هر دو مورد به شبکه‌های عصبی مغز کمک می‌کنند تا فرآیند بازسازی و ترمیم حس لامسه در دست آسیب دیده بهبود یابد.
• الکتروتراپی: در این روش، از جریان الکتریکی برای تحریک عصب‌ها و بازسازی حس و حرکت در دست آسیب دیده استفاده می‌شود.
• استفاده از داروها: برخی داروها می‌توانند برای بهبود حس و حرکت دست در بیماران سکته مغزی مفید باشند. این داروها می‌توانند شامل داروهای ضد التهاب، ضد افسردگی و برخی داروهای موضعی باشند. همچنین داروهایی که برای رفع لخته خون در مویرگ‌های مغز و پیشگیری از لخته شدن مجدد آن‌ها تجویز می‌شوند نیز اثرات درمانی خود را بر روی دست بی‌حس شده می‌گذارند. (با رفع گرفتگی‌ها در مویرگ‌‌های مغز، آثار بی‌حسی نیز رفته رفته کاهش می‌یابند)
• جراحی: اعمال جراحی یکی دیگر از روش‌های درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی می‌باشند. ممکن است آسیب‌های وارده به نحوی باشند که پزشک تشخیص دهد که برای رفع بی‌حسی حتما به انجام جراحی نیاز داریم.
• کار درمانی: در این روش کمک درمانی پزشک از شما می‌خواهد بیشتر از حد معمول از دست آسیب دیده خود استفاده کنید تا عضلات و اعصاب تعامل بیشتری با مغز داشته باشند تا هماهنگی از دست رفته در بین آن‌ها بازیابی شود.
   

هدف از داروهای مورد استفاده برای درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی

همانطور که گفتیم، تجویز دارو یکی از اصلی‌ترین اقدامات پزشکی برای درمان کردن بی‌حسی دست بعد از سکته مغزی می‌باشد، اما نکته قابل توجه آن است که همه داروهایی که پس از تشخیص سکته، توسط پزشک برای بیماران تجویز می‌شوند فقط مختص برطرف کردن این بی‌حسی نمی‌باشند. به طور کلی پس از سکته مغزی درمان‌های دارویی با سه هدف اصلی انجام می‌شوند:

پیش گیری از پیشرفت بیماری و شدت گرفتن علائم آن

شخصی که یک بار دچار سکته مغزی می‌شود، بسیار مستعد آسیب‌های بیشتر و سکته مجدد می‌باشد و مغز وی آسیب پذیرتر از همیشه است، از این رو بخشی از داروهایی که پزشک برای بیمار در نظر می‌گیرد نیز به همین منظور تجویز شده‌اند. مانند:

• داروهای پیشگیری از صرع و تشنج
• داروهای پیشگیری از حملات شدید عصبی
• دارو‌های کاهش دهنده غلظت خون

جلوگیری از بروز مجدد آسیب‌های احتمالی و سکته مجدد 

پس از سکته مغزی مویرگ‌های مغز دچار آسیب می‌شوند، اگر این آسیب‌ها به حال خود رها شوند امکان دارد خون لخته شده در مغز حرکت کرده و آسیب‌ها را گسترش دهد و یا منجر به خونریزی داخلی در مغز و حتی مرگ بیمار شود. از این رو بخشی از داروهایی که پزشک برای بیمار تجویز می‌کند برای برطرف کردن این لخته‌ها می‌باشند.

• داروهای پیشگیری از لخته خون (از داروهای پیشگیری از لخته خون مانند آسپرین، برای کاهش خطر بروز لخته خون و پیشگیری از سکته مجدد استفاده می‌شود)
• داروهای تنظیم فشار خون (فشار خون بالا یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز سکته‌های مغزی می‌باشد، داروهای تنظیم فشار خون با جلوگیری از بالا رفتن بیش از اندازه فشار خون، از پارگی و آسیب دیدن مویرگ‌های مغز جلوگیری می‌کنند)

درمان یا کاهش عوارض به وجود آمده پس از سکته

بی‌حسی نقاط مختلف بدن از جمله دست و پا و صورت و غیره، اختلالات خلقی و روانی، آسیب‌های عصبی - عضلانی، بروز اختلالات گوارشی، حتی بروز اختلال در عملکرد قلب و دستگاه تنفسی، همگی می‌توانند از آسیب‌های احتمالی سکته‌های مغزی باشند. بنابراین احتمال دارد یک دسته از داروهایی که پزشک برای بیماران خود تجویز می‌کند، مربوط به این عوارض باشند.

اثربخشی روش‌های درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی به اثبات رسیده است با این حال باید توجه داشت که هر بیمار ممکن است وضعیت متفاوتی داشته باشد، همچنین نتایج درمان در بیماران مختلف نیز متفاوت است. بنابراین، درمان باید توسط پزشکان متخصص انجام شود و با بررسی دقیق وضعیت بیمار، برنامه‌ی درمانی مناسب تعیین گردد.

نکته بسیار مهم: به هیچ عنوان نباید بدون کسب اجازه از پزشک متخصص خود، هیچکدام از این داروهایی را خودسرانه مصرف کنید، چرا که نه تنها ممکن است به بهبود وضعیت جسمی شما کمکی نکنند، بلکه می‌توانند آن را بحرانی تر نیز بکنند.  
 

کمک به بهبود مشکل بی‌حس شدن دست پس از سکته با استفاده از فیزیوتراپی سکته مغزی

فیزیوتراپی یکی از بهترین و ایمن‌ترین روش‌های کمک درمانی است که می‌تواند در کاهش عوارض حسی و حرکتی که سکته‌های مغزی ایجاد می‌کنند، موثر باشد. فیزیوتراپی با بهره‌گیری از تمرینات و تکنیک‌های مختلف، به بهبود حرکت و افزایش قدرت عضلات و اعضای آسیب دیده کمک می‌کند. چند نمونه از فواید انجام ورزش‌ها و حرکات فیزیوتراپی سکته مغزی، شامل موارد زیر می‌باشند:

• زمانی که بی‌حسی دست ناشی از سکته مغزی باشد، ممکن است اعصاب و عضلات دست ضعیف شده و عملکرد دست نیز کاهش یابد. انجام تمرینات فیزیوتراپی باعث افزایش قدرت عضلات دست و همچنین بهبود حرکات آن می‌شوند.
• همچنین انجام تمرینات متعدد فیزیوتراپی می‌تواند باعث ایجاد شبکه‌های جدیدی از اعصاب در مغز شود که عملکرد دست را بهبود بخشیده و توان آن را افزایش می‌دهند.

هدف از جلسات فیزیوتراپی سکته مغزی، تقویت عضلاتی از دست می‌باشد که دچار ضعف و ناتوانی شده‌اند، اقداماتی که در جلسات فیزیوتراپی انجام می‌شوند شامل یک یا چند مورد از موارد زیر می‌باشند:

• ورزش‌های تقویتی (یکی از مهم‌ترین اقداماتی که در جلسات فیزیوتراپی انجام می‌شود، آموزش ورزش‌هایی است که به  تقویتی عضلات بدن کمک می‌کنند)
• ورزش‌های اصلاحی (در بسیاری از موارد اعضای آسیب دیده دچار اختلالات حرکتی می‌شوند، متخصصین فیزیوتراپیست با آموزش ورزش‌های اصلاحی بخصوصی، به بیماران کمک می‌کنند تا اختلالات حرکتی موجود را برطرف کنند)
• تحریک بافت آسیب دیده با دستگاه‌های فیزیوتراپی (دستگاه‌های فیزیوتراپی با استفاده از تکنولوژی‌های بخصوصی همچون تکنولوژی امواج فراصوت و غیره، بافت‌های آسیب دیده همچون اعصاب را به بازسازی مجدد و ریکاوری وادار می‌کنند)
• تحریک اعصاب از کار افتاده با دستگاه‌های الکترونیکی: این دستگاه‌ها با استفاده از جریان الکتریکی، باعث افزایش فعالیت عصب‌های آسیب دیده و بهبود حساسیت آن‌ها و در نتیجه بهبود حرکات عضلات متصل به آن‌ها می‌شود. در واقع جریان الکتریکی اعصاب را تشویق به واکنش و عضلات را تشویق به فعالیت می‌کند.
• دیگر فعالیت‌هایی که در جلسات فیزیوتراپی ممکن است انجام گیرند: ماساژ درمانی، انجام بادکش برای افزایش گردش خون، توانبخشی و کمک به بیمار برای بازیابی مجدد توان جسمی لازم و ...

نکته بسیار مهم: ما زمانی مجاز به انجام تمرینات فیزیوتراپی می‌باشیم که آن را پزشک متخصص برایمان تجویز و توصیه کرده باشد، انجام خودسرانه حرکات ورزشی و تمرینات فیزیوتراپی ممکن است عوارض و عواقب بسیار ناخوشایند و آزار دهنده‌ای را به دنبال داشته باشد. 
 

پیامد‌های بی‌توجهی بیمار به درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی

همانطور که پیشتر گفتیم، بی‌حسی ناشی از سکته مغزی، حاصل از آسیب‌هایی است که مویرگ‌های متورم یا پاره‌ شده در مغز ایجاد می‌کنند، بنابراین درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی مشروط بر درمان ریز آسیب‌هایی است که در مغز ایجاد شده‌اند، فلذا عدم درمان آن، علاوه بر تشدید مشکلات فیزیکی در دست، عوارض ثانویه سکته مغزی را نیز به دنبال خواهد داشت. چند نمونه از این عوارض فیزیکی در دست را بیان می‌کنیم: 

• ضعف عضلات: پس از سکته مغزی زمانی که دست دچار بی‌حسی می‌شود، بیمار تصور می‌کند که هرچه از دست خود کمتر استفاده کند و کمتر عضلات آن را به کار بگیرد، وضعیت موجود زود‌تر برطرف شده و دست بهتر درمان می‌شود. اما نتیجه آن بالعکس می‌باشد و به مرور با تحلیل رفتن عضلات و تضعیف بافت‌ها، شاهد ناتوان شدن دست خود خواهد بود.
• کند شدن و محدود شدن دست: اگر بی‌حسی که ناشی از آسیب عصب‌ها می‌باشد ادامه پیدا کند، به مرور باعث کند شدن و محدود شدن حرکات دست می‌شود.
• ایجاد زخم‌های سطحی: به دلیل آنکه دست بی‌حس بوده و نمی‌تواند درد را احساس کند، ممکن است زخم‌هایی بر روی دست ایجاد شوند که خود بیمار متوجه شکل گیری آن‌ها نشده باشد.
• آسیب‌های ماندگار و دائمی: عدم اقدام به درمان باعث طولانی شدن فرآیند بازسازی بافتهای عصبی آسیب‌ دیده دست می‌شود و امکان دارد آسیب‌هایی دائمی و برگشت ناپذیری در آن‌ها ایجاد شود.
• پس از بروز سکته مغزی تنها دست بی‌حس شده نیست که نیاز به درمان دارد، عدم درمان خود سکته نیز می‌تواند پیامد‌های خطرناکی همچون مرگ را به دنبال داشته باشد، زیرا این بیماری می‌تواند پیش رونده باشد.

بنابراین توصیه می‌کنیم درمان بی حسی دست و پا بعد از سکته مغزی را جدی گرفته و حتما به نزد یک پزشک متخصص مراجعه کنید.
 

سخن پایانی

حتما در اطراف خود شنیده‌اید که سکته‌های مغزی چه عوارضی را در بیماران برجا می‌گذارند. بی حسی دست در سکته مغزی عارضه‌ای شایع و ناگوار است اما این نکته را نیز باید بدانیم که بعد از وقوع سکته، هرچقدر سریع‌تر به پزشک مراجعه و درمان را آغاز کنیم، نتایج درمان بهتر بوده و عوارض سکته (نظیر بی حسی دست) نیز راحت‌تر درمان و برطرف می‌شوند. 
درمان بی حسی دست بعد از سکته مغزی امکان پذیر بوده اما نتایج درمان در همه بیماران یکسان نمی‌باشد. برای کمک به پیشگیری از سکته‌های مغزی توصیه می‌کنیم با کمک پزشک متخصص، غلظت و فشار خون خود را  با جدیدت مدیریت کنید.
 

دکتر فرزاد مریخ بیات

جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو