نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات

علت گرفتگی عضلات پا چیست و آیا خطرناک است؟

گرفتگی عضلات پا یکی از مشکلات شایع است که می‌تواند به‌طور ناگهانی شما را از خواب بیدار کند یا حتی فعالیت‌های روزمره‌تان را مختل کند. این درد شدید و ناتوان‌کننده ممکن است ناشی از کمبود مواد معدنی، کم‌آبی بدن یا حتی بیماری‌های جدی‌تر باشد. شاید از خود بپرسید که چرا این مشکل برای شما پیش آمده و چگونه می‌توانید از آن رهایی یابید؟ آیا باید به دکتر برای گرفتگی عضلات مراجعه کنید؟
نگران نباشید! این مقاله دقیقاً برای شما نوشته شده است. در ادامه، دلایل اصلی این عارضه را بررسی می‌کنیم و به شما روش‌های مؤثری برای درمان فوری و پیشگیری از این عارضه ارائه خواهیم داد. اگر از این درد آزاردهنده خسته شده‌اید و به دنبال راه‌حل‌های علمی و اثربخش هستید، همراه ما باشید تا پاسخ تمام سوالات خود را پیدا کنید.

علت گرفتگی عضلات پا چیست؟

قبل از آنکه به علت انقباض غیرارادی عضلات پا بپردازیم، بهتر است به یک سوال بسیار رایج یعنی " اسپاسم عضلانی پا چیست " پاسخ دهیم. به طور کلی به تمامی حرکات شدید و ناگهانی ارادی یا غیر ارادی که منجر به انقباض عضلات شوند، اسپاسم عضلانی پا می‌‌‌گویند.
گرفتگی و درد در عضلات پا عارضه بسیار رایجی است که می‌‌‌تواند از انگشتان پا تا قسمت‌‌‌های بالایی ران را درگیر کند. این عارضه معمولاً از چند ثانیه تا چند روز طول می‌‌‌کشد. از آنجایی که علت گرفتگی می‌‌‌تواند باتوجه به شرایط گوناگون، بسیار متنوع باشد؛ نمی-توانیم یک علت کلی را برای تمامی موارد مشابه بیان کنیم. در این قسمت از مطلب سعی کرده ایم رایج‌‌‌ترین دلایل را بررسی کنیم:

• نحوه نشستن یا خوابیدن: خوابیدن در یک حالت خاص یا نشستن در حالتی که پاها روی هم قرار گیرند، می‌‌‌تواند یک از علت‌‌‌های انقباض غیرارادی عضلات پا هنگام نشستن باشد. در چنین حالت‌‌‌هایی به دلیل کاهش میزان گردش یا اختلال در مسیر ورودی خون به عضلات، ماهیچه‌‌‌ها نمی-توانند از حالت انقباض خود خارج شوند. در چنین حالتی به دلیل سفت شدن عضلات، عصب‌‌‌ها تحت فشار قرار می‌‌‌گیرند و در نهایت شاهد بی حسی یا درد در ماهیچه‌‌‌ها خواهید بود.
• بیماری‌‌‌ها: برخی بیماری‌‌‌ها می‌‌‌توانند با ایجاد مشکل در سیستم خون‌‌‌رسانی و سیستم عصبی، منجر به اسپاسم عضلات پا شوند. بیماری‌‌‌های حاد کلیوی، کم خونی، پرکاری تیروئید، کم کاری تیروئید، دیابت نوع یک و نوع دو از جمله این بیماری‌‌‌ها هستند. انقباض غیرارادی عضلات پا در سرماخوردگی، از مواردی است که به طور گسترده مشاهده شده است. فراموش نکنید که تشخیص دادن نوع بیماری را باید به پزشک متخصص بسپارید.
• سندروم پای بی قرار: در برخی موارد نادر، علت کرامپ عضلات پا می‌‌‌تواند یک بیماری زمینه‌‌‌ای یا ژنتیکی باشد. فرد مبتلا به سندروم پای بی قرار شب‌‌‌ها و در هنگام خواب به طور غیر ارادی پاها را تکان می‌‌‌دهد. در برخی موارد هم مشاهده است که فرد مبتلا، تمایل دارد در هنگام نشستن یا دراز کش، اندام‌‌‌ها و عضلات پا را به طور ارادی ولی به صورت ناخودآگاه تکان دهد. حرکات ناگهانی و مکرر عضلات، می‌‌‌تواند دلیلی برای گرفتگی ماهیچه‌‌‌ها باشد.
• مصرف نوشیدنی‌‌‌های الکلی: طبق تحقیقات انجام شده در سازمان‌‌‌های مربوطه بین المللی، مصرف مشروبات الکلی می‌‌‌تواند باعث ایجاد بیماری نوروپاتی در افراد شود. نوروپاتی یک بیماری عصبی بوده و شایع‌‌‌ترین عوارض آن بی حسی دست‌‌‌ها، گزگز کردن، گرفتگی و احساس درد در عضلات است. این بیماری فقط با مراجعه به موقع به پزشک متخصص قابل درمان است. عدم درمان به موقع نوروپاتی می‌‌‌تواند منجر به مشکلات بسیار خطرناکی مانند سکته مغزی شود.
• دوران بارداری: در دوران بارداری بانوان، از سه ماهه دوم تا زمان زایمان، هورمون پروژسترون افزایش یافته و می‌‌‌تواند سبب پارگی مویرگ‌‌‌ها در عضلات شود. پارگی مویرگ‌‌‌ها دلیلی برای اختلال در سیستم خون‌‌‌رسانی به ماهیچه‌‌‌ها و در نهایت، گرفتگی ماهیچه پا به شمار می‌رود. در چهار ماه آخر دوران بارداری، بیشترین میزان اسپاسم عضلانی گزارش شده است. یکی از دلایل کرامپ عضلات پا بعد زایمان هم مربوط به همین هورمون است. مورد بعدی که باید به آن توجه داشته باشید، یک باور قدیمی درباره گرفتگی کرامپ پا و جنسیت جنین است. این باور قدیمی پس از اختراع دستگاه سونوگرافی برای همیشه منسوخ شد. توجه داشته باشید باشید که فقط پزشک مربوطه می‌‌‌تواند به طور دقیق جنسیت جنین را تشخیص دهد.
• قاعدگی: رایج‌‌‌ترین علت کرامپ پا در زنان مربوط به دوره زمانی قاعدگی است. در این دوره زمانی به دلیل تغییرات سطح هورمون‌‌‌ها از جمله استروژن و پروژسترون، اختلالاتی در در میزان گردش خون ایجاد می‌‌‌شود. همچنین علت گرفتگی ماهیچگی در قاعدگی می‌‌‌تواند مربوط به شرایط عصبی باشد. در صورتی که تحمل چنین شرایطی برای شما دشوار است، می‌‌‌توانید با مشورت پزشک از مسکن‌‌‌ها استفاده کنید. 
• لقاح: کرامپ پا بعد از لقاح ممکن است به دلایل متفاوتی ایجاد شود. خونریزی‌‌‌های مربوط به لانه گزینی از اصلی ترین علل اسپاسم عضلانی محسوب می‌‌‌شوند. در اکثر موارد، مدت زمان گرفتگی ماهیچه‌‌‌ها حدود دوازده روز گزارش شده است. چنین عارضه‌‌‌هایی کاملاً طبیعی بوده و حتی اگر تا دو هفته هم طول بکشد، جای نگرانی نیست. اگر میزان درد ماهیچه‌‌‌ها غیرقابل تحمل است، می‌‌‌توانید برای فیزیوتراپی یا روش‌‌‌های دیگر با کلینیک مربوطه تماس بگیرید.
• کمبود مواد معدنی: گرفتگی ماهیچگی و کمبود منیزیم موجود در بدن، رابطه مستقیمی باهم دارند. در صورتی که میزان کلسیم، منیزم، پتاسیم و سدیم در بدن کاهش یابد، گرفتگی ماهیچه‌‌‌ها به طور مکرر مشاهده می‌‌‌شود. برای پیشگیری از چنین مشکلاتی باید رژیم غذایی مناسبی داشته باشید. همچنین افرادی که به طور جدی با کمبود مواد معدنی ذکر شده مواجه هستند، برای جبران باید از مکمل‌‌‌های غذایی مخصوصی که پزشک تجویز می‌‌‌کند، استفاده کنند.

بررسی علل گرفتگی و اسپاسم عضلات پا در ورزشکاران

علت گرفتگی ماهیچگی پا در جوانان، در بیشتر مواقع به فعالیت‌‌‌های ورزشی مربوط است. اسپاسم ماهیچه‌‌‌ای یا عضلانی ممکن است که در حین انجام حرکات ورزشی تا نیم ساعت پس از آن به وجود بی‌‌‌آید. چنین عارضه‌‌‌هایی معمولاً پس از گذشت چند روز به طور کامل از بین می‌‌‌روند و اگر با عارضه ‌‌‌دیگری همراه نباشند، کاملاً طبیعی است. در این قسمت از مطلب به علت‌‌‌های ورزشی گرفتگی ماهیچه‌‌‌ها پرداخته ایم:

• گرفتگی و اسپاسم عضلات پا هنگام شنا:  گرفتگی ماهیچه‌‌‌ها هنگام شنا ممکن است به دلیل ضعف در عضلات یا خستگی و استرس زیاد نمایان شود. همچنین میزان دمای آب، تشنگی و مهارت پایین در شنا کردن می‌‌‌توانند در اسپاسم عضلانی موثر واقع شوند. 
• گرفتگی و اسپاسم عضلات پا بعد از فوتبال:  گرفتگی عضلات بعد از فوتبال، می‌‌‌تواند به دلیل تغییرات سطح هورمون‌‌‌ها، تنگی نفس، تشنگی و فشار زیاد بر ماهیچه‌‌‌های پا مشاهده شود.
• گرفتگی و اسپاسم عضلات پا بعد از کوهنوردی:  این عارضه معمولاً به دلیل آماده نبودن بدن، گرم و سرد نکردن و میزان ارتفاع ممکن است به وجود آید. برای پیشگیری از این مشکل سعی کنید قبل از شروع کوهنوردی، حرکات کششی انجام دهید.
• گرفتگی و اسپاسم عضلات پا هنگام دویدن:  اصلی‌‌‌ترین دلیل گرفتگی ماهیچه‌‌‌های پا هنگام دویدن، آماده نبودن و ضعف در پاها است. همچنین نوع کفش، مهارت در دویدن و نوع کف پوش مکانی که در آن می‌‌‌دوید می‌‌‌تواند بر روی این عارضه تاثیرگذار باشد. 
• گرفتگی و اسپاسم عضلات پا هنگام پیاده روی:  گرفتگی ماهیچگی پا هنگام راه رفتن  معمولاً به دلیل شیب با مسافت زیاد است. برای پیشگیری از این مشکل، سعی کنید میزان مسافت را به طور آهسته و روزانه افزایش دهید و همراه خود یک بطری آب ببرید.
• گرفتگی و اسپاسم عضلات پا بعد از زایمان: گرفتگی عضلات پا پس از زایمان مشکلی شایع است که معمولاً به دلیل تغییرات هورمونی، خستگی عضلانی و کاهش سطح مواد معدنی مانند کلسیم و منیزیم رخ می‌دهد. این وضعیت می‌تواند ناشی از فشار ناشی از بارداری بر اعصاب و عروق پا نیز باشد. برای کاهش این گرفتگی‌ها، تمرینات کششی ملایم، ماساژ پا و مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای با نظر پزشک توصیه می‌شود.
• گرفتگی و اسپاسم عضلات پا در سرماخوردگی: در زمان سرماخوردگی، گرفتگی و اسپاسم عضلات پا ممکن است به دلیل تب، کم‌آبی بدن و کاهش الکترولیت‌ها مانند پتاسیم و منیزیم ایجاد شود. همچنین، خستگی عمومی بدن و ضعف عضلانی ناشی از مبارزه سیستم ایمنی با ویروس، می‌تواند به این عارضه دامن بزند. برای کاهش این علائم، مصرف مایعات گرم، حفظ رطوبت بدن و استراحت کافی توصیه می‌شود.
• گرفتگی و اسپاسم عضلات پا و کبد چرب: گرفتگی و اسپاسم عضلات پا ممکن است با کبد چرب مرتبط باشد، زیرا عملکرد ناقص کبد می‌تواند به عدم تعادل در مواد معدنی و ویتامین‌های ضروری بدن مانند منیزیم و ویتامین D منجر شود. این اختلالات می‌توانند بر سلامت عضلات و عملکرد آن‌ها تأثیر منفی بگذارند. برای بهبود این وضعیت، اصلاح رژیم غذایی، فعالیت بدنی منظم و مدیریت کبد چرب با راهنمایی پزشک ضروری است.

بررسی علل گرفتگی و اسپاسم عضلات پا در سالمندان

درد، بی حسی و گرفتگی ماهیچگی پا در سالمندان می‌‌‌تواند علل بسیار گوناگونی داشته باشد؛ اکثر سالمندان صبح‌‌‌ها و پس از بیدار شدن از خواب با اسپاسم عضلانی مواجه می‌‌‌شوند. از نظر پزشکی، برای گرفتگی و درد ماهیچه‌‌‌ها پس از بیدار شدن از خواب نمی‌‌‌توانیم دلیل مشخص و جامعی ارائه دهیم؛ به همین دلیل در این بخش به مواردی اشاره کرده ایم که می‌‌‌توانند در کنار هم زمینه ساز این عارضه باشند:

• آرتروز: آرتروز یک بیماری است که هدف آن حمله به مفاصل و توده‌‌‌های استخوانی است. این بیماری با از بین بردن بخش قابل توجهی از مفاصل، فاصله بین استخوان‌‌‌ها و اعصاب را کاهش می‌‌‌دهید. این موضوع سبب برخورد مهره‌‌‌ها و استخوان‌‌‌ها به اعصاب شده و می‌‌‌توانند گرفتگی، بی حسی و درد را در ماهیچه‌‌‌ها ایجاد کنند. از آنجایی که آرتروز درمان قطعی ندارد، می‌‌‌توانید با مراجعه به پزشک مربوطه بهترین راه برای کاهش سرعت پیشرفت آرتروز را بیابید.
• کمبود ویتامین‌‌‌ها: کمبود ویتامین‌‌‌ها و انواع مواد مغذی، علت اصلی گرفتگی ماهیچگی پا همراه با درد است. مواد معدنی اعم از منیزیم، کلسیم، پتاسیم و ویتامین های گروه D و E ، چند ماده ارزشمند برای مفاصل و ماهیچه‌‌‌ها محسوب می‌‌‌شوند. متخصصان توصیه می‌‌‌کنند که با گذر از سن چهل سالگی، باید مصرف انواع ویتامین‌‌‌ها و مواد معدنی را در رژیم غذایی خود افزایش دهید. همچنین برخی سالمندان به دلیل کمبود ویتامین‌‌‌ها، شاید نیاز به تزریق آن‌‌‌ها در دوره‌‌‌های زمانی مشخص، داشته باشند.
• دوری از ورزش: ورزش برای سالمندان مانند یک چاقوی دو لبه است. اگر به طور روزانه فعالیت ورزشی سنگین دارید، این مورد می‌‌‌تواند برای شما آسیب زا باشد. از طرفی دیگر کم تحرکی و دوری از حرکات ورزشی سبک هم می‌‌‌تواند باعث گرفتگی ماهیچه‌‌‌ها شود. بسیاری از سالمندان هنگام راه رفتن (به خصوص زمان استفاده از پله‌‌‌ها)، در قسمت پشت استخوان ساق پا احساس درد دارند. کم تحرکی دلیل اصلی گرفتگی عضلات دوقلو پا است.
• اسپاسم عضلات پا بعد از عمل: برخی از افراد سالمند، ممکن است که به تازگی یک عمل جراحی را پشت سر گذاشته باشند. مشاهده شده است که در چنین شرایطی، افراد احساس درد در ماهیچه‌‌‌های پا بعد از عمل دارند. این مورد به علت کم تحرکی و استراحت طولانی مدت پس از عمل ایجاد می‌‌‌شود. سعی کنید در دوران استراحت پس از عمل، از حرکات کششی و ماساژ دادن عضلات با پمادهای مخصوص غافل نشوید. 
• ویروس‌‌‌ها: در زمان همه گیری ویروس کرونا، گزارش شد که سالمندان پس از مبتلا شدن به این ویروس، مشکلات و عوارض بیشتری را تجربه می‌‌‌کنند. گرفتگی ماهیچگی پا در کرونا و سایر ویروس‌‌‌های عفونی همچون آنفولانزا، معمولاً به دلیل استراحت بیش از حد و کم تحرکی مشاهده می‌‌‌شود. پزشکان توصیه می‌‌‌کنند که برای درمان اسپاسم عضلانی از ماساژ درمانی و بادکش درمانی استفاده کنید. در صورتی که به هر دلیلی نباید از این روش‌‌‌ها استفاده کنید، با مشاوران و کارشناسان مربوطه مشورت کنید.

همچنین این مورد را هم بدانید که کرامپ عضلات پا و کبد چرب به هیچ عنوان ارتباطی با یکدیگر ندارند و این موضوع یک باور قدیمی و منسوخ شده است.
 

آیا اسپاسم عضلات پا خطرناک است؟

همانطور که متوجه شدید، گرفتگی عضله‌های پا خطرناک نیست و در اکثر مواقع به زودی رفع می‌‌‌شود. در مواقعی ممکن است که احساس درد در عضلات پا یا بی حس شدن ماهیچه‌‌‌های پا با تنگی نفس، سرگیجه، رنگ پریدگی و موارد مشابه همراه باشند.همچنین اگر گرفتگی عضلات را به طور مکرر و روزانه مشاهده می‌‌‌کنید و پس از گذشت سه روز همچنان ادامه دارد، باید به کلینیک درمانی مربوطه مراجعه کنید. 
پس از مراجعه به کلینیک، پزشک متخصص از شما سوابق بیماری‌‌‌های خانوادگی و شخصی را می‌‌‌خواهد. سپس درباره علائم و زمان-هایی که با گرفتگی مواجه می‌‌‌شوید، سوالاتی می‌‌‌پرسد. از آنجایی که دلیل گرفتگی عضلات می‌‌‌تواند بسیار متفاوت باشد، باید به صورت فیزیکی معاینه شوید. در صورت نیاز ممکن است که پزشک از شما آزمایش خون یا عکس‌‌‌برداری از عضلات مدنظر را بخواهد. 
در بیشتر موارد، پزشک متخصص برای شما ورزش‌‌‌های کششی، انواع پماد‌‌‌ها، قرص‌‌‌ها و فیزیوتراپی را تجویز می‌‌‌کند. در مواقعی هم ممکن است که علت گرفتگی بیش از حد عضلات پا موردی باشد که نیازمند استفاده از داروهای تزریقی و قوی‌‌‌تر باشد.
در برخی موارد هم ممکن است که گرفتگی عضلات همراه با احساس درد قفسه سینه باشد. در چنین مواردی خونسردی خود را حفظ کنید و بدانید که احساس درد در قفسه سینه، همیشه به معنای یک حمله قلبی نیست و ممکن است که یک گرفتگی عضلانی کوچک هم در سینه ایجاد شده باشد. با مراجعه به پزشک ارتوپد می‌‌‌توانید از صحت و درمان این مورد اطمینان حاصل کنید.

درمانهای خانگی گرفتگی و اسپاسم عضلات پا

بسیاری از افراد سوال می‌‌‌پرسند که " برای گرفتگی ماهیچه پا چکار کنیم ؟ " در پاسخ به این سوال در این بخش، راهکارهای درمانی خانگی را برای شما آماده کرده ایم. لازم به ذکر است که روش‌‌‌های معرفی شده، برای تشخیص دلیل گرفتگی ماهیچگی پا نبوده و فقط برای تسکین درد کاربرد دارد:

• استفاده از حرکات کشش: یکی از بهترین راهکارهای پیشگیری و تسکین درد عضلانی، استفاده از حرکات کششی است. برای تسکین درد عضلات ساق پاها می-توانید به پشت خوابیده و پاها را به سمت سرتان خم کنید. دو تا پنج ثانیه بسته به توانتان در این حالت بمانید و سپس پاها را آزاد کرده و مجدداً این حرکت را تکرار کنید. این حرکت را هر روز هفته به مدت پنج تا ده دقیق انجام دهید. همچنین این حرکت برای پیشگیری از گرفتگی عضلات کمر هم درمان دارد.
• ماساژ درمانی: روی یک صندلی یا مبل نشسته و سپس به آرامی عضله ای که دچار اسپاسم شده را ماساژ دهید. برای تاثیر گذاری بیشتر می‌‌‌توانید از یک حوله گرم یا یک تشت آب گرم هم بهره مند شوید. چسب‌‌‌ها و پمادهایی در داروخانه‌‌‌ها وجود دارند که برای استفاده، پس از ماساژ درمانی طراحی و تولید شده اند. در صورتی که می‌‌‌خواهید از آن‌‌‌ها استفاده کنید می‌‌‌توانید از یک فرد دیگر برای این کار کمک بگیرید. هم چنین توجه داشته باشید که استفاده بیش از حد از این چسب‌‌‌ها می‌‌‌تواند باعث آسیب رسیدن به پوست شود.
• کمپرس گرم و سرد: با استفاده از سرد و گرم کردن محل گرفتگی، می‌‌‌توانید به درمان آن کمک کنید. چند قالب یخ را داخل یک پلاستیک قرار داده و به مدت پانزده دقیقه، روی ماهیچه گرفته شده قرار دهید. سپس بعد از آنکه ماهیچه مورد نظر به خوبی سرد شد، می‌‌‌توانید از یک حوله گرم برای گرم کردن مجدد عضله استفاده کنید. همچنین برای تسکین موقت و سریع اسپاسم عضلانی می‌‌‌توانید از اسپری‌‌‌های مخصوصی که در داروخانه‌‌‌ها به فروش می‌‌‌رسد هم استفاده کنید.

سخن پایانی

گرفتگی عضلات پا ممکن است به ظاهر مشکل ساده‌ای به نظر برسد، اما واقعیت این است که این عارضه می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تر در بدن باشد. اگر این دردها مکرراً تکرار می‌شوند یا شدت آن‌ها زندگی روزمره‌تان را مختل کرده است، نباید آن را نادیده بگیرید. بسیاری از افراد به‌اشتباه تصور می‌کنند که این وضعیت تنها نتیجه کم‌آبی یا خستگی است، اما گاهی علت اصلی می‌تواند پیچیده‌تر باشد و نیاز به بررسی دقیق داشته باشد.
نگرانی در مورد این مشکل کاملاً طبیعی است، اما خوشبختانه راه‌حل‌های موثری برای آن وجود دارد. مهم این است که پیش از پیشرفت علائم، به دنبال تشخیص و درمان مناسب باشید. کلینیک ما با تیمی از متخصصان مجرب و امکانات پیشرفته، آماده است تا به شما کمک کند دلیل اصلی گرفتگی ماهیچگی پا را شناسایی کرده و بهترین روش‌های درمانی را برای شما ارائه دهد.
پس اگر به دنبال بازگشت به زندگی عادی و بدون درد هستید، همین حالا قدم اول را بردارید و با مراجعه به دکتر برای گرفتگی عضلات، در کلینیک ما گامی کلیدی برای حفظ سلامت و آرامش شماست. ما اینجاییم تا در این مسیر همراه شما باشیم.

دکتر فرزاد مریخ بیات

جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو