8 علت مهم درد شانه و علل زمینه‌ای آن
همه ما یکبار در طول زندگی خود درد شانه را تجربه کرده‌ایم، این درد معمولا خفیف و کوتاه مدت بوده و خودبخود برطرف شده است، اما ماجرا همیشه اینطور پیش نمی‌رود. شانه و کتف ما بخش پیچیده‌ای از بدن است که به دلیل این پیچیدگی در معرض دامنه گسترده‌ای از انواع آسیب‌های ارتوپدی و بیماری‌های کم خطر یا جدی قرار دارد. ذکر این نکته نیز مهم است که درد شانه همیشه به دلیل مشکلات ارتوپدی نیست، این درد می‌تواند نشانه و علامتی از یک شرایط ارورژانسی و خطرناک همچون حمله قلی، سکته مغزی و یا حتی مشکلات گوارشی باشد که نیازمند اقدام ارورژانسی و حتی جراحی فوری هستند. در مقاله حاضر با انواع علت درد شانه و آسیب‌ها و بیماری‌های مربوط به آن آشنا خواهیم.
عوامل مختلفی می‌توانند موجب بروز این درد کتف و شانه شوند، برخی از آنها کم اهمیت و زودگذر بوده و خودبخود برطرف می‌شوند و برخی دیگر نیز می‌توانند بسیار آزار دهنده و جدی باشند که در اینصورت بدون مراجعه به پزشک، بهبودی حاصل نمی‌شود، بنابراین باید درد شانه را جدی بگیرید. میزان اهمیت و مدت زمان باقی ماندن این درد کاملا به علت و دلایل بروز درد شانه بستگی دارد. اما درد شانه ها نشانه چیست و چه مواردی می‌توانند علت آن باشند؟
• آسیب دیدگی استخوان‌های شانه و کتف
شانه و کتف ما دارای سه استخوان اصلی هومروس (استخوان بلند بازو)، اسکاپولا (استخوان تیغه شانه) و کلاویکل (استخوان ترقوه) می‌باشد. هر کدام از این سه استخوان ممکن است در اثر عواملی همچون برخورد ضربه، سقوط از ارتفاع، حوادث رانندگی و آسیب‌های ورزشی، دچار شکستگی یا دررفتگی شوند. بنابراین ممکن است درد شانه و کتف به دلیل آسیب دیدن یکی از این استخوان‌ها به وجود آمده باشد.
از علائم شکستگی استخوان‌های شانه می‌توان به مواردی همچون احساس درد کتف شدید، بروز تورم به همراه قرمزی، افزایش درد هنگام حرکت دادن و حتی استراحت کردن اشاره کرد. همچنین اگر علائم مذکور با بروز ناتوانی و محدودیت در حرکت دادن بازو و شانه همراه باشند، احتمال بروز دررفتگی نیز وجود دارد.
• آسیب دیدگی مفاصل شانه و کتف
همانطور که می‌دانید استخوان‌های شانه توسط مفاصل شانه به یکدیگر متصل می‌شوند، در واقع مفاصل حد واسط میان اسخوان‌ها می‌باشند. شانه ما دارای مفاصلی پیچیده است که بیماری‌ها و آسیب‌های متعددی می‌توانند این مفاصل را درگیر کرده و موجب بروز شانه درد شوند.
1) دررفتگی یا پارگی مفصل: این مفاصل ممکن است در اثر ضربه‌های شدید یا فشار بیش از حد از جای خود لغزیده و حتی دچار جراحت شوند.
2) بیماری‌های التهابی: عارضه‌هایی که موجب التهاب مفصل می‌شوند، همچون آرتروز (تخریب مکانیکی غضروف شانه) یا انواع آرتریت‌ها (تخریب مفصل ناشی از اختلالات ایمنی) و غیره، یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها و بیماری‌های مفاصل بدن می‌باشند. درد شانه ناشی از بیماری‌های التهابی مزمن، بسیار آزار دهنده و پیش‌رونده بوده که متاسفانه درمان قطعی نداشته اما می‌توان با دارو و اقدامات درمانی آن را کنترل و مهار کرد.
3) عفونت مفصل شانه: عارضه‌ای نادر است اما می‌تواند موجب درد مفصل شانه شود.
• آسیب دیدگی رباط‌های شانه و کتف (لیگامان‌ها)
استخوان‌های شانه توسط رباط‌های موجود در شانه در کنار یکدیگر نگه داشته می‌شوند، در واقع رباط‌ها که به آنها لیگامان هم می‌گویند، دو استخوان را که در دو طرف یک مفصل قرار دارند به هم متصل می‌کنند. ساختمان پیچیده مفصل شانه از رباط‌های متعددی درست شده است که به دلیل حساسیت و پیچیدگی شانه در معرض آسیب‌های متعددی نیز قرار دارند. ممکن است درد شانه ناشی از آسیب دیدگی یکی از این رباط‌ها باشد، این آسیب‌ها عبارتند از:
1) کشیدگی
2) پیچ خوردگی
3) پارگی
4) التهاب
• آسیب دیدگی تاندون‌های شانه و کتف (زردپی‌ها)
تاندون‌ها که به زردپی هم معروفند، واسطی میان استخوان‌ها و عضلات بدن می‌باشند. یک سر تاندون به استخوان متصل بوده و سر دیگر آن با عضله پیوند خورده است، به همین دلیل آنها را نوعی بافت همبند می‌دانند. چهار تاندون اصلی در قسمت شانه و کتف، تاندون‌های روتاتورکاف، روتاتور ترقوه‌ای، روتاتور زیرین و تاندون بایسپس می‌باشند. بدیهی است که بروز هرگونه آسیب در این بافت‌های حساس اما مستحکم، با علائمی همچون درد شانه و درد کتف همراه خواهد بود. از جمله این آسیب‌های احتمالی موارد ذیل می‌باشند:
1) کشیدگی: انجام حرکتی ناگهانی توسط دست‌ها، بلند کردن یا کشیدن اجسام سنگین، آویزان شدن از دست‌ها و موارد مشابه، همگی می‌توانند تاندون‌های شانه و کتف را در معرض کشیدگی قرار دهند.
2) پیچ خوردگی: پیچ خوردگی تاندون‌های دست یکی از شایع‌ترین آسیب‌هایی ورزشی در بین ورزشکاران می‌باشد که متداول‌ترین دلیل بروز درد شانه در جوانی است.
3) پارگی: در مواردی که فشار وارد بر عضلات دست و شانه بیش از حد باشد و یا آنها تحت ضربه‌ای شدید و ناگهانی قرار گیرند، این نیرو به تاندون‌ها منتقل شده و موجب پارگی ناقص یا کامل آنها می‌شود. ایجاد درد شانه بر اثر ضربه، یکی از نشانه‌های آسیب دیدن تاندون‌ها یا عضلات دست می‌باشد. علائم پارگی تاندون:
- درد شدید
- قرمزی و تورم
- ضعف عضلانی در حرکت دست
- شنیدن صدایی نامتعارف از شانه
4) کوفتگی و خستگی: تاندون‌ها نیز در اثر استفاده مکرر و طولانی مدت از دستان، دچار کوفتگی و خستگی می‌شوند.
5) التهاب (تاندونیت): یکی از آسیب‌هایی که تاندون‌های شانه در معرض آن قرار دارند، التهاب می‌باشد. در این بیماری که به آن تاندونیت شانه هم می‌گویند، تاندون‌های شانه در اثر حرکات ورزشی سنگین یا تکرار شوند دست، توسط بافت‌های مجاور خود تحت فشار قرار گرفته و ملتهب و دردناک می‌شوند.
6) سندرم‌ها: گاهی تاندون‌ها در شانه دچار فشردگی و گیر افتادگی می‌شوند، که به این عارضه سندروم گیر افتادگی تاندون شانه می‌گویند. گاهی هم به دلیل تراکم بالای بافت‌های نرم در قسمت شانه، تاندون‌ها دچار محدودیت در حرکت شده که این عارضه شانه یخ زده نام دارد. این سندروم‌ها حرکت بازوها را دچار محدودیت و سختی می‌کنند و با درد شانه همراه می‌باشند.
7) عفونت
یکی دیگر از آسیب‌های نادر تاندون‌های شانه، عفونت می‌باشد.
• آسیب دیدگی بورس‌های شانه (بورسیت)
بورس‌های شانه کیسه‌هایی پر از مایع می‌باشند که وظیفه آنها جلوگیری از ساییده شدن تاندون‌ها و استخوان‌ها به یکدیگر می‌باشد. از جمله مهم‌ترین آسیب‌های این بافت‌‌ها، التهاب می‌باشد که به آن بورسیت می‌گویند که باعث ایجاد درد سرشانه می‌شود.
• آسیب دیدگی عضلات شانه و کتف
عضلات نیز همچون تاندون‌ها در معرض کشیدگی، جراحت، پیچ خوردگی، و حتی پارگی قرار دارند. اما شایع‌ترین آسیب‌های عضلات بدن شامل کوفتگی یا ضرب دیدگی می‌باشند. معمولا درد صبحگاهی کتف ناشی از کوفتگی و ضرب دیدگی عضلات شانه و کتف می‌باشد.
جالب است بدانید که ضعیف بودن عضلات شانه و گردن نیز می‌تواند عامل پیدایش دردهای مذکور باشد و در برخی موارد هم این دردها ناشی از اسپاسم‌ها و گرفتگی‌های عضلانی در شانه و گردن هستند.
• آسیب دیدگی اعصاب شانه و کتف
همانطور که می‌دانید دردی که ما احساس می‌کنیم پیامی است که اعصاب حسی بدن آن را به مغز ارسال می‌کنند تا از آسیب دیدگی جوارح و اعضای مختلف بدن اطلاع رسانی کنند. اما گاهی اوقات خود این عصبها حسی و همچنین عصب‌های حرکتی نیز درگیر آسیب یا بیماری شده و موجب بروز احساس درد و گزگز و سوزش در شانه و کتف می‌شوند. چند نمونه از این آسیب‌ها عبارتند از:
1) گیر افتادن عصبها در قسمت مفصل کتف
2) برخورد ضربه‌ای شدید یا تحت فشار قرار گرفتن عصبها
3) التهاب یا عفونت عصبها
• آسیب دیدگی عروق شانه و کتف
گاهی ممکن است درد شانه ناشی از آسیب دیدگی عروقی باشد که از کتف و شانه عبور کرده‌اند، این اتفاق بسیار نادر بوده اما امکان پذیر است.
• دردهای ارجاعی ناشی از بیماری‌های غیر مرتبط با شانه
همیشه دردشانه ناشی از بروز آسیب یا بیماری در ناحیه شانه و کتف نیست، گاهی ممکن است یک بیماری یا عارضه در نقطه‌ای دیگر از بدن، خود را به صورت دردی ارجاعی در کتف و شانه نشان دهد. چند نمونه از این آسیب‌ها عبارتند از:
1) آسیب‌ها و اختلالات ستون فقرات گردن
اعصاب دست و شانه همگی از ستون فقرات گردن انشعاب می‌گیرند، وجود برخی اختلالات و آسیب‌ها در ستون فقرات گردن همچون دیسک گردن، آرتروز گردن، پارگی دیسک و غیره، این عصبها را تحت تاثیر قرار داده و موجب بروز دردهای ارجاعی در طول آنها می‌شوند. از نشانه‌های این نوع آسیب‌ها، انتشار درد شانه تا انگشتان دست می‌باشد. گاهی هم این درد شانه تا آرنج انتشار پیدا می‌کند.
2) مشکلات کیسه صفرا
شاید برایتان عجیب باشد اما درد شانه وکتف سمت راست می‌تواند با کیسه صفرا ارتباط مستقیم داشته باشد. التهاب شدید و حاد کیسه صفرا (ناشی از سنگ یا عفونت) می‌توانند خود را به صورت دردی شدید و ناگهانی در شانه بروز دهند. یکی از نشانه‌های آن، افزایش ناگهانی درد شانه بعد از غذا خوردن (غذا‌های بسیار چرب) می‌باشد.
3) درد ناشی از استرس و اضطراب (اسپاسم عضلانی با منشا روانی)
4) بیماری‌های عفونی
5) بیماری‌های ریوی
6) بیماری‌ها و حملات قلبی
یکی از خطرناک‌ترین عوامل ثانویه که باعث بروز دردهای ارجاعی در شانه و کتف می‌شود، بیماری‌ها و حمله‌های قلبی می‌باشند. این نوع درد در سمت چپ شانه احساس شده و به صورت شدید، ناگهانی و تیر کشنده آغاز می‌شود. (در صورت تجربه آن فورا باید به اورژانس مراجعه کرد)
از اصلی‌ترین نشانه‌های این عارضه، احساس درد پشت شانه ها تا بازوی سمت چپ و همراهی آن با مواردی همچون تنگی نفس و درد قفسه سینه می‌باشد، گاهی نیز درد شانه و فک اتفاق می‌افتد.
هر یک از مواردی که تا اینجا به آنها اشاره کردیم، همگی می‌توانند عاملی بر ایجاد شانه درد در حین خواب باشند اما اینکه چه زمانی این درد می‌تواند خطرناک باشد و چرا گاهی شدت آن در خواب بیشتر می‌شود را در ادامه شرح خواهیم داد:
* افزایش شانه درد حین خواب
شاید شنیده باشید افرادی که دچار شانه درد هستند از این شکایت دارند که درد شانه ها هنگام خواب افزایش پیدا می‌کند، یکی از دلایل اصلی این اتفاق کاهش جریان خون در شانه‌ها و به طبع کاهش اکسیژن رسانی و تغذیه بافت‌های آسیب دیده در شانه می‌باشد. در موارد متعددی، آثار آسیب‌هایی که در طول روز به جوارح کتف و شانه وارد می‌شوند در زمان استراحت بروز می‌کنند.
* افزایش شانه درد پس از بیدار شدن از خواب
از دیگر دلایل افزایش درد شانه پس از خواب آن است که در طول خواب ما بخشی از وزن بدن خودمان را بر روی شانه‌ها انداخته و آنها را تحت فشار قرار می‌دهیم، لذا صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شویم احساس درد و خستگی مضاعفی را تجربه می‌کنیم. یکی از شایع‌ترین آسیب‌هایی که می‌تواند پس از استراحت درد را افزایش دهد، آرتروز مفاصل شانه می‌باشد که علت آن نیز خشک شدن مفصل شانه در اثر استفاده نکردن از آن است.
* خطر حمله قلبی
یکی از دلایل آنکه درد شانه چپ هنگام خواب مهم است، احتمال ارتباط آن با مشکلات و حملات قلبی می‌باشد. شخصی که بدون هیچ دلیل مشخصی با دردی ناگهانی و شدید در قسمت شانه سمت چپ از خواب بیدار می‌شود، ممکن است دچار یک حمله قلبی شده باشد.
بدیهی است که اولین اقدام لازم برای تشخیص علت شانه درد، معاینه حضوری توسط پزشک متخصص می‌باشد. اما با توجه به گستردگی دامنه بیماری‌های مرتبط با درد شانه، تشخیص دقیق علت این درد مستلزم انجام آزمایش‌های کمک تشخیصی دقیق می‌باشد که هم در ریشه‌یابی و هم در انتخاب پروسه درمان بسیار تاثیر گذار هستند. از متداول‌ترین روش‌های کمک تشخیصی که پزشکان از آن استفاده می‌کنند، موارد ذیل می‌باشند:
عکس برداری ام آر آی (تشخیص آسیب‌های بافت نرم با امواج رادیویی و مغناطیسی)
سونوگرافی (تشخیص آسیب‌های بافت نرم با امواج صوتی - اولتراسوند)
سی تی اسکن (تشخیص آسیب‌های بافت سخت با اشعه ایکس)
آزمایش EMG (برای تشخیص برخی بیماری‌های عصبی و عضلانی)
آزمایش آرتروسکوپی (جراحی با دوربین برای تشخیص برخی بیماری‌های مفصلی)
آزمایش آرتوگرام (تصویر برداری برای تشخیص برخی بیماری‌های مفصلی)
می‌دانیم که انتخاب نوع و روش‌های درمانی فقط و فقط توسط پزشک متخصص و آن‌هم پس از انجام معاینات کافی و بررسی آزمایش‌های لازم، انجام می‌شود. اما به طور کلی می‌توان گفت دامنه انتخاب‌های پزشک شامل یک یا چند مورد از موارد آورده شده در ذیل می‌باشد:
1) استراحت
در مواردی که آسیب‌ها و حوادث ساده نظیر کشیدگی تاندون، عضله یا رباط و یا کوفتگی عضلات و غیره، این درد را ایجاد کرده باشند، با استراحت دادن به بازوها و شانه‌ها می‌توان به بدن فرصتی کافی برای بازیابی و ترمیم داد تا درد موجود به راحتی از بین برود.
2) کمپرس سرد (کیسه یخ)
کمپرس سرد بهترین گزینه درمانی برای پیشگیری از تورم موضع آسیب دیده می‌باشد. در مواردی که درد موجود پس از ضرب دیدگی، پیچ خوردن یا آسیب دیدگی کتف‌ها به وجود آمده باشد، می‌توان به کمک کمپرس سرد (مثلا کیسه حاوی یخ) هم درد را موقتا کاهش داد و هم از ورم کردن شانه جلوگیری کرد. (بدیهی است که این گزینه تنها یک اقدام کمک درمانی می‌باشد)
3) کمپرس گرم (کیسه آب جوش)
با قرار دادن کمپرس گرم (مثلا کیسه حاوی آب جوش) بر روی موضع آسیب دیده، گردش خون در موضع مورد نظر افزایش پیدا کرده و التهاب و درد آن کاهش می‌یابد. همچنین عضلات نیز منبسط و ریلکس شده و اینگونه تنش موجود هم کاهش پیدا می‌کند. این اقدام کمک درمانی گزینه مناسبی برای تسکین موقت درد و التهاب ناش از آسیب‌ها و بیماری‌هایی همچون تاندونیت شانه، بورسیت شانه، آرتروز و آرتریت، دیسک گردن و سایر بیماری‌های التهابی و مشکلات عضلانی می‌باشد.
4) دارو درمانی
پس از انجام معاینه و بررسی آزمایش‌های لازم اگر نیاز به انجام مداخله پزشکی باشد، پزشک متخصص درمان اصلی را با دارودرمانی آغاز می‌کند. دارو‌های تجویز شده شامل یک یا چند مورد از موارد ذیل خواهند بود:
- دارو‌های ضد درد (برای تسکین درد بیمار)
- دارو‌های ضد التهاب ساده غیر استروئیدی (برای تخفیف التهاب‌های کم تا متوسط)
- دارو‌های آرامش بخش (در مواردی که درد جنبه روانی دارد)
- شل کننده عضلات (برای اسپاسم‌ها و گرفتگی‌ها)
- مکمل‌های غذایی (زینک، ویتامین‌ها خصوصا ویتامین‌های خانواده B)
5) فیزیوتراپی
در مواردی که درد بیمار ناشی از مشکلات ساختاری باشد، پزشک جلسات فیزیوتراپی را در کنار دارو درمانی به بیمار توصیه می‌کند.
6) تزریق
یکی از آخرین اقداماتی که می‌توان پیش از انجام جراحی امتحان کرد، روش‌های مبتنی بر تزریق می‌باشد:
- پی آر پی
- اوزون تراپی
- ضد التهاب‌های استروئیدی
7) جراحی
جراحی آخرین اقدام درمانی ممکن می‌باشد و در مواردی در دستور کار قرار می‌گیرد که دیگر روش‌ها نتیجه مطلوبی نداشته باشند.
8) اصلاح سبک زندگی و ورزش
ممکن است پس از روش‌های ذکر شده خصوصا جراحی، پزشک از بیمار بخواهد با اصلاح سبک زندگی و انجام منظم ورزش‌های سبک، به بهبود حداکثری خود و پیشگیری از مشکلات احتمالی در آینده کمک کند.
9) ارجاع به همکاران مربوطه
پس از انجام معاینه و آزمایش، ممکن است علت درد غیر مرتبط با خود شانه باشد که در اینصورت پزشک بیمار را به همکار خود ارجاع می‌دهد. موارد مرتبط:
- قلب و عروق
- مغز و اعصاب
- متخصص داخلی
- روانپزشک و روانشناس
مشکلات و بیماری‌های شانه به قدری گسترده هستند که نمی‌توان دستورالعملی قطعی و مشخص را برای جلوگیری کردن از آنها مد نظر گرفت، اما رعایت و توجه به موارد ذیل می‌تواند در پیشگیری از عوامل ایجاد کننده درد شانه و بروز آسیب‌های احتمالی کمک کننده باشد:
- پرهیز از بلند کردن جسم سنگین
- ورزش منظم
- تغییر شغل‌هایی که دست‌ها را بسیار درگیر می‌کنند
- مراقبت از گردن
- مصرف کافی مواد مغذی
- مصرف کافی ویتامین‌ها
- و ...
در این مقاله با عواملی که می‌توانند موجب بروز درد شانه شوند آشنا شدیم و دریافتیم دامنه آسیب‌ها و بیماری‌هایی که این درد می‌تواند نشانه‌‌ای از آنها باشد بسیار گسترده است. با توجه به این گستردگی، تشخیص دقیق و به موقع ریشه درد بسیار پر اهمیت می‌باشد لذا توصیه می‌کنیم در صورت مواجه با هرگونه کتف دردی که دلیل موجهی برای آن پیدا نمی‌کنید، حتما به پزشک متخصص مراجعه و آن را ریشه‌یابی کنید.