نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
ضعف بدن و بی حسی دست و پا؛ نشانه‌ی آغاز شرایط حادی چون سکتههای قلبی و مغزی، آسیب‌های عصبی و نخاعی یا مشکلات التهابی
قطعا برای شما پیش آمده که دچار ضعف، بیحسی و لرزش خفیف در دست‌ها و پاهای خود شده باشید که در بیشتر موارد جدی نبوده و به سرعت برطرف شده‌اند، اما گاهی همین علائم ساده می‌توانند نشانه‌ای از شروع یا وجود یک بیماری یا اختلال جدی همچون سکتههای قلبی و مغزی، آسیب‌های عصبی و نخاعی و بیماری‌های التهابی یا ویروسی خطرناک باشند. بنابراین توصیه می‌کنیم که نکات و علائم هشداری که در مقاله حاضر بیان می‌کنیم را جدی گرفته و در صورت مشاهده فورا به پزشک مراجعه کنید. در این مقاله در ارتباط با ضعف بدن و بی حسی دست و پا صحبت خواهیم کرد.
آنچه در این مقاله می خوانید:
منظور از ضعف بدن و بی حسی دست و پا
یکی از عارضه‌هایی که ممکن است در طول زندگی خود با آن مواجه شویم، ضعف و بی حسی دست و پا می‌باشد. در بیشتر مواقع این عارضه (اگر خفیف و موقتی باشد) خیلی جدی و خطرناک نیست اما گاهی هم میتواند خطرناک و بعضا کشنده باشد. لذا توصیه می‌کنیم در صورت تجربه این بیحسی و ضعف در دست یا پای خود، حتما آن را جدی گرفته و تا از علت بروز آن مطمئن نشدید، نسبت به آن پیگیر و حساس باشید.
عوامل مختلفی گاها ساده و گاها خطرناک هستند که می‌توانند باعث ایجاد این حالت در دست و پا و بدن شوند، بنابراین یافتن دقیق علت آن از اهمیت بالایی برخوردار است. بی شک برای شناسایی علل بروز این معضل بهتر است بدانیم برای بی حسی دست به چه دکتری مراجعه کنیم.
ریشه و علل ضعف بدن و بی حسی دست و پا
همانطور که گفتیم عوامل مختلفی هستند که می‌توانند باعث ایجاد احساس ضعف و بیحسی در دست و پا شوند. تمام این عوامل را می‌توان در یکی از گروه‌های زیر دسته‌بندی کرد:
ضعف و بی حسی دست و پا ناشی از آسیب‌های عصبی دست و پا
در بیشتر موارد معمولا این آسیب‌های عصبی هستند که منجر به ضعف بدن و بیحسی در دست و پا و حتی احساس بی‌حالی در عضلات و اندام‌ها می‌شوند. این آسیب‌های عصبی می‌توانند در اثر ضربه یا تروما و حتی شکل‌گیری یک بیماری در اعصاب موجود درد دست و پا به وجود آمده باشند و یا در اثر تحت فشار قرار گرفتن عصب‌های عبور کننده از دست و پا بروز کنند. بنابراین ضعف و بیحسی ناشی از آسیب‌های عصبی ممکن است مربوط به یکی از اختلالات، تروما یا بیماری‌های شایع ذیل باشد:
- تحت فشار قرار گرفتن اعصاب دست و پا به دلیل بیماریها و اختلالات ستون فقرات همچون فتق دیسک کمر یا گردن، پارگی دیسک کمر یا گردن، سیاتیک، تنگی کانال نخاعی، چسبندگی‌های دیسک و ستون فقرات، عفونت‌های ستون فقرات و نخاع، بیماری‌های ساختمان اسکلتی ستون فقرات که باعث آسیب به در اعصاب مجاور خود می‌شوند.
- نوروپاتی‌های محیطی اعصاب حسی دست و پا (نوروپاتی محیطی به معنای آسیب دیدن عصب‌های خارج از مغز و نخاع می‌باشد، این آسیب‌های عصبی ممکن است در اثر عواملی همچون دیابت، عفونت‌ها، اختلالات سیستم ایمنی بدن، بیماری‌های ویروسی و باکتریایی همچون هپاتیت، لایم، اچ.آی.وی و ... باشند)
- برخورد ضربه شدید یا تحت فشار قرار گرفتن عصب‌های دست و پا (ناشی از تصادفات، زمین خوردن، ورزش، افتادن وزنه یا بار سنگین و ...)
- تنش‌های عصبی ناشی از فشار‌های روانی (استرس، اضطراب، شوک عصبی شدید و ناگهانی و ...)
- علائم ارجاعی ناشی از تحت فشار قرار گرفتن عصب‌های اعضای دیگر بدن (همچون کلیه و ...) که از مجاورت دست یا پا عبور کرده‌اند.
- بیماری سندروم تونل کارپال مچ دست (دست)
- بیماری شانه یخ زده (دست)
- و ...
ضعف و بی حسی دست و پا ناشی از آسیب‌های عضلانی دست و پا
ضعف بدن و بی حسی دست و پا میتواند ناشی از ضعف عضلات دست و پا و یا آسیب دیدن آنها باشد. در ادامه چند مورد از این آسیب‌ها و بیماری‌هایی که می‌توانند موجب ضعف در عضلات دست یا پا شوند را بیان می‌کنیم:
- میوپاتی‌های عضلانی (میوپاتی عضلانی اختلالی است که طی آن عملکرد رشته‌های عضلانی دچار اختلال شده و به درستی کار نمی‌کنند. درنتیجه عضلات دچار ضعف می‌شوند.
- کوفتگی شدید و صدمات فیزیکی به عضلات (ضربه، بریدگی، سوختگی و غیره) نیز می‌توانند باعث بیحسی و ضعف دست و پا شوند.
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (یک بیماری عصبی عضلانی پیشرونده است که با ایجاد تغییراتی در سلول‌های عصبی نخاع و مغز، عضلات را تضعیف و کنترل آنها را مختل می‌کند)
- سندروم اسکلتی عضلانی فیبرومالژیا (یک نوع روماتیسم بافت همبندی مزمن می‌باشد که با درگیر کردن اسکلت و عضلات، باعث ایجاد درد و ضعف و خستگی در اندام‌ها می‌شود)
- بیماری رابدومیولیز یا تحلیل ماهیچه‌های مختلط (یک بیماری عضلانی است که طی آن عضلات به سرعت تحلیل رفته و بدن ضعیف و ناتوان می‌شود)
- بیماری خود ایمنی میاستنی گراویس (سیستم دفاعی بدن به بافت عضلانی خود حمله و آن را دچار ضعف و ناتوانی می‌کند)
- دیستروفی عضلانی (گروهی از بیماری‌های ارثی هستند که در آن عضلات بدن تحلیل رفته و بدن ناتوان و ضعیف می‌شود)
- بیماری پلی میوزیت (یک بیماری التهابی و روماتیسمی است که عضلات بدن را ناتوان کرده و موجب تحلیل رفتن آن می‌شود)
- بیماری آمیلوئیدوز (یک بیماری کمتر گزارش شده است است که طی آن نوعی غیر طبیعی از پروتئین که آمیلوئید نام دارد با رسوب و تجمع در بافت‌ها، عملکرد برخی اندام‌ها مثل دست و پا را مختل و ضعیف می‌کند)
- نقرس (بیماری نقرس که باعث التهاب شدید مفاصل می‌شود، هم میتواند به صورت مستقیم ضعف در اندام‌های ایجاد کند و هم میتواند به صورت غیر مستقیم با کاهش جریان خون موجب بیحسی خفیف در آنها شود)
- کیست‌ها و تومور‌های نخاعی و ستون فقراتی (این توده‌ها با وارد کردن فشار بر روی اعصاب گذرنده از کانال نخاعی موجب ضعف و بیحسی اعضا می‌شوند)
- کیست گانگلیون در مچ دست
- و ...
ضعف و بی حسی دست و پا ناشی از برخی خطرات جدی یا بیماری‌های زمینه‌ای
خطرات یا بیماری‌های زمینه‌ای متعددی وجود دارند که می‌توانند عامل این بیحسی و ضعف در دست و پا باشند، برخی از آنها نظیر اختلالات و آسیب‌های قلبی و سکتههای مغزی، بسیار جدی و خطرناک بوده و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند. از این رو در ادامه چند مورد را نام می‌بریم:
- مشکلات و اختلالات قلبی عروقی (توجه به این نکته بسیار مهم است که ضعف بدن و بی حسی دست و پا و بی‌حالی در دست و پا (خصوصا درد و بی حسی و ضعف دست چپ) میتواند به بیماری‌های قلبی نیز ارتباط داشته باشد. بی‌نظمی در ضربان قلب یا همان آریتمی، نارسایی‌های مادرزادی قلبی، آسیب‌های قلبی پس از سکتههای قلبی و مغزی، حملات قلبی، گرفتگی‌های جدی شریان‌ها و غیره، چند نمونه از این آسیب‌ها و بیماریها می‌باشند)
- سکتههای مغزی (سکته مغزی میتواند موجب آسیب دیدن و مرگ بخشی از سلو‌های مغزی و شبکه‌های عصبی مرتبط با آن شده و در نتیجه ایجاد اختلال در عملکرد بخشی از عصب‌های بدن از جمله صورت و دست و پا را به دنبال داشته باشد. این نکته نیز لازم به ذکر است که بیحسی دست و پا هم میتواند یک نشانه پیش از سکته مغزی باشد و هم ممکن یکی از عوارض بعد از وقوع آن باشد، بنابراین در صورت تجربه بیحسی شدید یا غیر عادی در دست و پا و خصوصا صورت، حتما باید به پزشک مراجعه کنید)
سایر بیماریها:
- بیماری ام.اس
- برخی بیماریها و اختلالات شدید ریوی
- کم خونی شدید
- برخی سرطان‌ها
- بیماری پارکینسون
- دیابت
- کم کاری شدید تیروئید
- بیماری‌های خطرناکی همچون اچ.آی.وی و لایم
- عفونت منتشر در خون
- نارسایی‌های کلیوی
- و ...
ضعف و بی حسی دست و پا ناشی از سایر عوامل
- سوء تغذیه یا کمبود شدید برخی مواد غذایی و ویتامین‌ها در بدن
- مصرف برخی داروها (برخی دارو‌های سرطان و ...)
- قرار گرفتن در معرض برخی مواد سمی
- مصرف بیش از اندازه الکل و ...
علائم همراه ضعف بدن و بی حسی دست و پا
علائم همراه ضعف بدن و بیحسی دست و پا می‌توانند متفاوت باشند و به عواملی که منجر به این بیحسی شده‌اند بستگی دارند. در ادامه به بررسی علائم شایع همراه با بیحسی دست و پا می‌پردازیم:
- درصورت همراه شدن این بیحسی و ضعف با علائمی همچون احساس درد یا فشار و سنگینی در قفسه سینه، تیر کشیدن درد به بازو و دست سمت چپ، تیر کشیدن درد یا کمر به همراه بی حسی و ضعف دست چپ، و احساس تنگی نفس، باید فورا به یک مرکز درمانی مراجعه کنید. چراکه این‌ها می‌توانند علائمی هشدار دهنده پیش از یک حمله قلبی جدی باشند. (باید فورا با اورژانس تماس گرفته و یا سریعا به یک مرکز درمانی مجهز مراجعه کنید)
- همچنین در صورت همراه شدن این بیحسی و ضعف با علائمی همچون احساس گرفتگی یا سنگینی در سر، حالت فراموشی، بروز اختلالات روانی یا خلقی، بروز اختلال در تکلم، یبوست شدید و ناگهانی، باید فورا به یک مرکز درمانی مراجعه کنید. چراکه این‌ها می‌توانند علائم شروع یک سکته مغزی باشند.
- احساس سوزن سوزن شدن: این علامت میتواند نشانه‌ای از عصبی بودن ریشه ضعف و بیحسی باشد.
- احساس سردی: برخی افراد علاوه بر بیحسی و ضعف، احساس سردی خفیف نیز می‌کنند. این علامت به معنای آن است که خونرسانی به اندام‌ها دچار مشکل شده است.
- کاهش حساسیت به لمس: اگر بیحسی شدید باشد، به گونه‌ای که فرد نتواند درد یا لمس اشیاء را حس کند، ممکن است اعصاب آسیب جدی دیده باشند.
- خارش و قرمزی و تورم: اگر ضعف همراه با خارش و قرمزی و تورم باشد احتمال دارد که ریشه اصلی مشکل مربوط به عفونت‌ها باشد.
- سرگیجه و سردرد و کاهش تعادل و کم آوردن تنفس: بروز اینگونه علائم میتواند نشانه‌ای از درگیر شدن اندام‌هایی حیاطی همچون مغز و قلب و ریه‌ها باشد.
با توجه به مواردی که ذکر کردیم، در صورت تجربه هریک از این علائم، بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کرده و ضمن ریشه یابی علت بی حسی و ضعف دست و پا ، مناسب‌ترین درمان را آغاز کنید.
روش‌های تشخیص علت بی حالی دست و پا
تشخیص علت بی حالی دست و پا توسط پزشک، با استفاده از روش‌های مختلفی انجام می‌شود که در ادامه چند مود از متداول‌ترین آن را نام می‌بریم:
- بررسی شرح حال: پزشک متخصص با طرح سوالاتی از بیمار نظیر، زمان شروع علائم و محل دقیق آن، شدت و حالت آن، وجود یا عدم وجود علائم جانبی و غیره، تلاش می‌کند که بیماریها و اختلالات محتمل را شناسایی کند.
- بررسی سابقه پزشکی بیماری: بررسی سوابق پزشکی و همچنین مشخص کردن میزان دخالت فاکتور وراثت، دو تا از مهم‌ترین اقدامتی هستند که می‌توانند پزشک را در تشخیص بهتر علت ضعف بدن و بی حسی دست و پا راهنمایی کنند.
- معاینه علائم بالینی بیمار: پس از طرح پرسش و پاسخ، پزشک متخصص اقدام به معاینه بالینی دست یا پای بی‌حس شده بیمار می‌کند.
- تجویز آزمایش‌های کمک تشخیصی: در انتها پس از تشخیص اولیه، امکان دارد پزشک برای تشخیص نهایی از برخی آزمایش‌های دقیق‌تر نیز کمک بگیرد. آزمایش‌هایی همچون عکس ام.آر.آی، عکس سی تی اسکن، سونوگرافی، تست ورزش، تست نوار عصب و عضله، آزمایش خون، نوار قلب و غیره.
توجه کنید که تشخیص علت و ریشه اصلی بیماری فقط توسط پزشک متخصص امکان پذیر است زیرا بیماری‌های متعددی هستند که علائم و عوارض مشابهی داشته و ممکن است حتی برخی پزشکان هم نتوانند بدون کمک گرفتن از آزمایش‌های دقیق‌تر آنها را از یکدیگر تشخیص دهند.
درمان ضعف بدن و بیحسی در دست و پا
بسته به اینکه عامل این ضعف و بیحسی در دست و پا چه بیماری یا اختلالی باشد، درمان آن متفاوت می‌باشد. به طور کلی اقدامات درمانی لازم، موارد زیر خواهند بود:
- درمان‌ها مبتنی بر دارو: می‌دانیم که بیماریها و اختلالات متعددی باعث ضعف بدن و بی حسی دست و پا باشند، بنابراین یکی از راهکارهای درمانی، استفاده از داروها برای مهار این بیماریها می‌باشد. داروها هم می‌توانند به درمان ریشه اصلی بیماری کمک کنند، هم می‌توانند در کاهش علائم و تسکین درد موثر باشند، هم می‌توانند به جلوگیری از پیشرفت بیماری و یا پیشگیری از بازگشت مجدد آن کمک کنند.
- درمان‌های مبتنی بر جراحی: در برخی موارد که عامل ضعف و بیحسی وجود اختلالات ساختاری یا آسیب‌های عصبی و عضلانی باشد و یا عصب‌های مورد نظر در ستون فقرات تحت فشار دیسک‌ها و غیره باشند، امکان دارد پزشک اعمال جراحی را برای رفع عامل این عارضه توصیه کند.
- درمان‌های فیزیکی اصلاحی و تقویتی با ورزش و فیزیوتراپی: جلسات فیزیوتراپی و ورزش‌های تقویتی یا اصلاحی که پزشک به بیمار خود معرفی و توصیه می‌کند، یکی از بهترین راهکارهای کمک به عضلات برای بازیابی توان مجدد می‌باشد. همچنین برخی تمرینات فیزیوتراپی برای کمک به بیمار در بازیابی حس عصبی از بین رفته او طراحی شده‌اند.
- برطرف کردن با مهار بیماری زمینه‌ای ثانویه: به طور کلی اگر بیحسی و ضعف دست و پا ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای باشد، هرگونه درمانی که برای آن بیماری زمینه‌ای لازم است را می‌توان به عنوان یک راهکار دانست.
- اصلاح سبک زندگی و مصرف کافی ویتامین‌ها و مواد مغذی: نکته بسیار مهم: برای درمان بیحسی دست و پا و ضعف بدن لازم است که ابتدا علت این بیحسی و ضعف توسط یک پزشک متخصص بررسی و ریشه‌یابی شود تا مناسب‌ترین روش درمانی که هم با وضعیت جسمانی شما تناسب دارد و هم شرایط شما را بدتر نمی‌کند انتخاب شود.
برای ضعف بدن چه ویتامینی بخوریم تا موثر باشد
اصلاح تغذیه و سبک زندگی سالم علاوه بر آنکه به شخص در پیشگیری از ابتلا به این گونه بیماریها کمک می‌کند، در درمان آنها نیز بسیار موثر می‌باشد. با تغذیه مناسب، مواد معدنی و پروتئین‌هایی که کمبود آنها میتواند باعث آسیب پذیر شدن اعصاب و عضلات شوند، به خوبی تامین شده و با تقویت سیستم ایمنی و افزایش سلامت عمومی بدن، بیماریها سریع‌تر درمان و راحت‌تر مهار می‌شوند.
در پاسخ به این پرسش که برای ضعف بدن چه ویتامینی بخوریم و به کدام مواد مغذی بیشتر نیاز داریم، می‌توان گفت که وجود مقداری کافی از ویتامین‌های ذیل در بدن میتواند کمک کننده باشد:
- ویتامین D
- ویتامین C
- ویتامین B12
- ویتامین E
- آهن
- منیزیم
- کلسیم
توجه داشته باشید که مصرف بیش از اندازه از این مواد مغذی نیز خود میتواند ما را دچار مشکل کند، بنابراین بهتر است با مشورت پزشک و تحت نظر او مصرف این مواد مغذی را مدیریت کنیم.
علت ضعف بدن و لرزش دست و پا که با بی حسی همراه است
گاهی اوقات ممکن است بیحسی و ضعف دست و پا با لرزش نیز همراه باشد، در این صورت علت ضعف بدن و لرزش دست و پا ریشه عصبی داشته و ناشی از آسیب‌ها و اختلالات عصبی (خصوصا در اعصاب مرکزی مغز) می‌باشند. از متداول‌ترین این آسیب‌ها و اختلالات می‌توان به بیماری‌های ذیل اشاره کرد:
- بیماری ام اس (مولتیپل اسکلروزیس)
- بیماری پارکینسون
- استروک یا سکتههای مغزی
- اسنشیال ترمور
- دیستونیک ترمور
- اضطراب منتشر (لرزش‌های پانیک)
- بیماری آتاکسی فامیلیال
- بیماری هانتینگتون و ...
سخن پایانی
همانطور که دیدیم اختلالات و بیماری‌های متعددی از جمله آسیب‌های عضلانی ساده تا سکتههای مغزی و قلبی خطرناکی هستند که می‌توانند موجب بروز ضعف بدن و بی حسی دست و پا شوند، دامنه این عوامل بسیار گسترده است و تشخیص آنها به راحتی انجام نمی‌شود. بنابراین در صورت تجربه این موارد و همچنین مشاهده علائمی که در مقاله ذکر کردیم، باید از خود درمانی و بی‌توجهی بپرهیزید و فورا به یک کلینیک تخصصی معتبر و یا نزد یک پزشک متبحر مراجعه کنید.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو